تولّی و تبرّی

بسم الله الرحمن الرحیم
تولّی و تبرّی
تولّی و تبرّی که از اصول فروع به شمار می آید.
به همین معنا است که انسان باید خوبیها و خوبها را دوست بدارد و با کژیها و کژمدارها در ستیز باشد . مگر نه این است که خدای متعال در وصف پیروان راستین حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله وسلّم فرموده است:
محُّمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلىَ الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنهَمْ ....(۱)
محمّد [صلّی الله علیه و آله و سلّم] پیامبر خدا و پیروانش با کافران سخت در ستیزند و نسبت به یکدیگر رحیم و مهربان....
و نیز می فرماید:
لا تجَدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كَانُواْ ءَابَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتهَمْ أُوْلَئكَ كَتَبَ فىِ قُلُوبهِمُ الْايمَانَ وَ أَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْه....(۲)
نمی یابی گروهی را که به خدا و روزجزا ایمان داشته باشند ولی با مخالفان خدا و رسول او دوستی کنند، گر چه آن مخالفان پدران یا پسران یا برادران یا خویشاوندانشان باشند. خدا در دل آنان ایمان را رقم زده و به روحی از جانب خویش نیرومند شان ساخته است ....
و نیز می فرماید:
يَأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ عَدُوِّى وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيهْم بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ كَفَرُواْ بِمَا جَاءَكُم مِّنَ الْحَقّ‏ِ....(۳)
ای مؤمنان ! دشمنان من و دشمنان خود را به ولایت مگیرید که با ایشان طرح دوستی و محبّت افکنید در صورتی که آنها به این حقیقت که برای شما آمده کفرمی ورزند....
بنابراین، مؤمن متعهّد باید هم جاذبه داشته باشد و هم دافعه؛ کسانی که می خواهند پیش همه محبوب باشند منافق اند. در این باره در احادیث نیز تأکید فراوان دیده می شود. در حدیثی از رسولخدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده است که به یکی از صحابه فرمود:
یا عَبدَ اللهِ أحبِب فی اللهِ وَ أبغِض فِی اللهِ وَ والِ فِی اللهِ وَ عادِ فِی اللهِ فَإنَّه لا یُنالُ وَلایَةُ اللهِ إلاّ بِذلِکَ وَ لا یَجِدُ رَجُلٌ طَعمَ الإیمانِ وَ إن کَثُرَت صَلوتُهُ وَ صِیامُهُ حَتّی یَکُونَ کَذلِکَ وَ قَد صارَت مُواخاةُ النّاسِ یَومَکُم هذا أکثَرُها فِی الدُّنیا، عَلَیها یَتَوادُّونَ، وَعَلَیها یَتَباغَضُونَ وَ ذلِکَ لا یُغنی عَنهُم مِنَ اللهِ شَیئاً، فَقالَ لَهُ، وَ کَیفَ لی أن أعلَمَ أنّی قَد والَیتُ وَ عادَیتُ فِی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ؟ وَ مَن وَلِیُّ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتّی أوالِیَهُ، وَ مَن عَدُوُّهُ حَتی اُعادِیَهُ ؟ فَأشارَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّی الله علیه و آله و سلّم إلی عَلِیٍّ عَلَیهِ السَّلامُ فَقالَ: أتَری هذا؟ فَقالَ بَلی قالَ وَلِیُّ هذا وَلِیُّ اللهِ فَوالِهِ وَ عَدُوُّهذا عَدُوُّاللهِ فَعادِهِ، والِ وَلِیَّ هذا وَ لَو أنَّهُ قاتِلٌ أبیکَ وَ وَلَدِکَ وَ عادِ عَدُوَّ هذا وَ لَو أنَّهُ أبُوکَ وَ وَلَدُکَ.(۴)
ای بندۀ خدا! دوستی و دشمنی خود را برای خدا و در راه او قرار ده، موالات و معاداتت باید در این راستا باشد، زیرا جز از این طریق به ولایت " الله " نمی توان رسید و جز از این راه کسی طعم ایمان را نخواهد چشید، هر چند که نماز و روزه اش فراوان باشد. امرزوه بیشترین انگیزه برای دوستیها و دشمنیها اغراض دنیوی است و این گونه اغراض در پیشگاه خدا هیچ گونه ارزشی ندارد. آن صحابی پرسید: چگونه می توانیم بفهمیم که دوستی و دشمنی ما برای خدا است و ازکجا می توان فهمید ولیّ خدا کیست تا او را دوست بداریم و از کجا بدانیم دشمن خدا کیست تا او را دشمن بداریم؟ رسولخدا صلّی الله علیه و آله وسلّم اشاره کرد به حضرت علی علیه السلام و فرمود: دوستِ این، دوستِ خدا و دشمنش دشمن خدا است . پس دوست او را دوست بدار هر چند قاتل پدر و فرزندت باشد، و دشمن او را دشمن بدار هر چند پدر و فرزندت باشد.
تولّی و تبرّی بقدری اهمیت دارد که در برخی از احادیث به عنوان محکم ترین دستاویز ایمان به شمار آمده است.(۵)
یکی از امتیازات انصار که قرآن آن را مورد ستایش قرار می دهد آن است که آنها مهاجران را به خاطر ایمانشان دوست می داشتند و در این راه از هیچ چیز مضایقه نکردند، بطوریکه خانه های خود را با قلبی آکنده از ایمان و صفا و صمیمیت آماده ساختند و با آغوش باز به استقبال آنان شتافتند و از آنها به گرمی پذیرایی کردند . قرآن دراین باره می فرماید:
وَ الَّذِينَ تَبَوَّءُو الدَّارَ وَ الْايمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يحُبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيهْمْ وَ لَا يجَدُونَ فىِ صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُواْ وَ يُؤْثِرُونَ عَلىَ أَنفُسِهِمْ وَ لَوْ كاَنَ بهِمْ خَصَاصَة....(۶)
و آنان که خانۀ هجرت [مدینه] و خانۀ ایمان [فضای اندیشه و عقیده] را [پیش از آنکه مهاجران بیایند] آماده ساختند در حالی که مهاجران را دوست می دارند و از آنچه به آنان داده شده از غنیمت جنگ، در دل خویش دغدغه ای و خواهشی نمی یابند و آنها را بر خویش مقدّم می دارند هر چند خود نیازمند باشند....
اگر دوستی و دشمنی به خاطر خدا نباشد پایدار نیست و بزودی به ضدّش تبدیل می شود و باید دانست که این گونه دوستیها موجب خسران ابدی خواهد شد و خداوند متعال می فرماید این گونه دوستان در روز قیامت بر یکدیگر لعن می فرستند و از یکدیگر تبرّی می جویند و اظهار می دارند ای کاش ما با فلانی دوست نمی شدیم:
الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئذِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِين....(۷)
دوستان امروزی در آن روز با یکدیگر دشمن می شوند مگر آنها که دارای تقوا باشند [و دوستی شان بر پایۀ ایمان و تقوا استوار باشد].
و در جای دیگر می فرماید:
يَاوَيْلَتىَ‏ لَيْتَنىِ لَمْ أَتخَّذْ فُلَانًا خَلِيلا.(۸)
ای وای بر من! کاش من فلانی را به دوستی انتخاب نمی کردم!!
پس، ای برادر و خواهر ایمانی، بکوش تا دوستی ات همواره در راه خدا و دشمنی ات برای او باشد، و همیشه خوبیها و خوبان را دوست بدار و با کژیها و کژمدارانت در ستیز باش و از خدا بخواه: " إلهی تَوَفَّنی مُسلِماً وَ ألحِقنی بِالصّالِحینَ".
پی نوشت ها:
1- فتح / 292
2- مجادله / 223
3- ممتحنه /1
4-بحارالانوار، ج 66 / ص 2361
5-همان/ص239
6- حشر/ 92
7- زخرف / 67
8-- فرقان / 28

گردآورنده : واحد تحقیق و پژوهش موسسه فرهنگی قرآن و عترت اسوه تهران