Fa 
En 
(بسم الله الرحمن الرحیم)
/ قالب شعری رُباعی/
• مشخصات:
- رُباعی، به معنیِ «چهار تایی» است و به شعری گفته می¬شود که چهار مصراع داشته باشد.
- رُباعی نیز مانند دوبیتی، از قدیمی¬ترین قالب¬های شعر فارسی است اما در ساخت و محتوی، تکامل یافته¬تر از دوبیتی است.
- برعکس دوبیتی که بیشتر مخصوص مردم کوچه و بازار بود، رباعی قالبی کوتاه برای ابراز نظرهای شاعرانه، نزد متفکرین و فیلسوفان به حساب می¬آید.
- شاعر در سرودن رباعی تنها از یک وزن می¬تواند استفاده کند؛ مَفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل، یا همان وزن جملۀ «لا هولِ وَ لا قوّه اِلّا بالّله».
- مفاهیم مطرح شده در رباعی ها بیشتر مسائل فلسفی، عرفانی یا غنایی است، اما در ادبیات فارسی، رباعی را بیشتر با مفاهیم فلسفی می شناسند.
- رباعی مناسب پرداختن به دریافت های آنی و لحظه¬ای است. دوبیت، فرصت زیادی به شاعر نمی دهد تا از هر چیزی مفصل صحبت کند، پس باید خیلی زود حرفش را بزند و نتیجه بگیرد.
- به رباعی، «ترانه» هم می¬گفتند، اما امروزه ترانه برای خودش شکل و محتوای مستقلی پیدا کرده و دیگر با رباعی یکسان شمرده نمی¬شود.
- از بزرگ ترین رباعی سرایان تاریخ ادبیات فارسی می¬توان به خیام، مولوی، ابوالسعید ابوالخیر، رودکی، بیدل دهلوی و عطار اشاره کرد.
- در رباعی تعداد ابیات نمی تواند بیشتر از 2 بیت باشد و عموماً مصراع¬های اول و دوم و چهارم، هم قافیه هستند. گاهی اتفاق می افتد که مصراع سوم هم قافیه داشته باشد ولی این موضوع، اجباری نیست.
- شکل قرار گرفتن قافیه ها در رباعی به این دو صورت است:
--------------# ------------#
-------------- ------------#
یا
--------------# ------------#
--------------# ------------#
- در میان قالب های شعری، دوبیتی بیشترین شباهت را با رباعی دارد.
- مهمترین تفاوت رباعی با دوبیتی، یکی در موضوع و وزن است و دیگری، در بلندی یا کوتاهی اولین بخش یا هجا از شعر. یعنی اگر شعری دو بیت داشته باشد و شکل قرار گرفتن قافیه ها نیز، به همان شکل رباعی باشد، اول باید به هجای آغازینِ شعر توجه کنیم. اگر آن هجا یا بخش، کوتاه بود، آن شعر دوبیتی است، اگر بلند بود، رباعی به حساب می¬آید. مثلاً این مصراع آغازین یک دو بیتی است:
یک روز، غمی رسد به اندازۀ کوه
در این جا «یک» اولین بخش یا هجاست که هجای بلند به حساب می آید. در مورد تعریف کوتاه، بلند یا کشیده بودن هجاها، به مقالات وزن شعر فارسی مراجعه بفرمایید.
• یک رباعی از مولوی:
یک روز، غمی رسد به اندازۀ کوه
یک روز، رسد خوشی، به اندازۀ دشت
افسانۀ زندگی چنین است عزیز؛
در سایۀ کوه، باید از دشت گذشت.
گردآورنده: رضا زارنجی.
منبع: ادبیات عمومی؛ گروهی از نویسندگان.
