(بسم الله الرحمن الرحیم)
/ قالب شعری قطعه/
• مشخصات:
- این قالب به این دلیل قطعه نام گرفته که انگار قطعه ای از وسط یک قصیدۀ بلند است.
- قطعه نسبت به قصیده و غزل قدمت کمتری در ادبیات فارسی دارد.
- شاعر در هنگام سرودن قطعه، آزادی عمل بیشتری نسبت به قصیده و غزل دارد، چون لازم نیست که هر دو مصراعِ بیت اول، هم قافیه باشد و قافیه صرفاً در انتهای مصراع های دوم قرار می گیرد.
- مفاهیم مطرح شده در قطعه ها عموماً مسائل تعلیمی و اخلاقی هستند.
- از بزرگ ترین قطعه سرایان فارسی می توان به اَنوری، بن یَمین، سعدی و پروین اعتصامی اشاره کرد.
- قطعه می تواند از 2 تا 16 بیت داشته باشد.
- به علت اینکه کمترین تعداد بیت در یک قطعه می تواند 2 بیت باشد، پس می توان قطعه را در کنار رباعی و دو بیتی، از کوتاه ترین قالب های شعر فارسی در نظر گرفت که گاهی کارکرد رباعی را هم پیدا می کند.
- در قطعه، همۀ مصراع ها یک وزن دارند و تنها مصراع های زوج هستند که باید قافیه داشته باشند. اصول و قانون دیگری برای سرودن قطعه وجود ندارد.
- شکل قرار گرفتن قافیه ها در قطعه به این صورت است:
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
-------------- ------------#
- در میان قالب های شعری، غزل بیشترین شباهت را با قطعه دارد.
- مهمترین تفاوت قطعه و غزل در شکل قافیۀ بیت اول است. در غزل، هر دو مصراع بیت اول باید قافیه داشته باشند اما در قطعه، فقط مصراع های دوم هم قافیه هستند، حتی در بیت اول.
• بخشی از یک قطعۀ پروین اعتصامی:
ما نیز در دیارِ حقیقت، توانگریم
کالای ما، چو وقت رسد؛ کارهای ماست
ما روی خود ز راه حقیقت نتافتیم
پیرانِ رَه، به ما ننمودند راهِ راست
گردآورنده: رضا زارنجی.
منبع: ادبیات عمومی؛ گروهی از نویسندگان.