(بسم الله الرحمن الرحیم)
/ قالب شعردو بیتی/
- مشخصات:
- همان طور که از نام قالب پیداست، این قالب تنها دارای دو بیت است و شاعر فقط دو بیت فرصت دارد تا منظورش را بیان کند.
- دو بیتی از قدیمی ترین قالب های شعر فارسی است و ریشه هایش تا دوران ساسانیان کشف شده است، چرا که غیر از شعرای حرفه ای، مردم کوچه و بازار هم دوبیتی می سروده و می خوانده اند.
- به دلیل اینکه مردم کوچه بازار از قالب دوبیتی زیاد استفاده می کرده اند، وجود لهجه های محلی در دو بیتی ها، امری طبیعی است.
- شاعر در سرودن دو بیتی، از لحاظ زبانی، راحتی بیشتری دارد و برای بیان منظورش، بیشتر به تأثرگذار بودن مفهومِ حرفش توجه دارد تا آراسته بودن زبانش به تکنیک های ادبی.
- مفاهیم مطرح شده در دوبیتی ها عموماً مسائل شخصی و عاشقانه هستند و شیوۀ کار شاعر، شکار لحظه هاست. دو بیت، فرصت زیادی برای حرف زدن به شاعر نمی دهد و او باید تحربه ای کوتاه و مشخص از لحظات زندگی خود را با دو بیت شعر بیان کند.
- از بزرگ ترین دوبیتی سرایان ادبیات فارسی می توان به بابا طاهر عریان و فایز دشتستانی اشاره کرد.
- دوبیتی در کنار رباعی و قطعه، از کوتاه ترین قالب های شعر فارسی هستند.
- در دو بیتی، تعداد ابیات نمی تواند بیشتر از 2 بیت باشد و مصراع های اول و دوم و چهارم، باید هم قافیه باشند.
- شکل قرار گرفتن قافیه ها در دوبیتی به این صورت است:
--------------# ------------#
-------------- ------------#
- در میان قالب های شعری، غزل بیشترین شباهت را با قطعه دارد.
- تفاوت قطعه با دوبیتی، غیر از مفهوم، در این است که قطعه می تواند تا 16 بیت ادامه پیدا کند اما دو بیتی، تنها دو بیت می تواند داشته باشد.
- مهمترین تفاوت دو بیتی با رباعی، یکی در موضوع است و دیگری در بلندی یا کوتاهی اولین بخش یا هجا از شعر. یعنی اگر شعری دو بیت داشته باشد و شکل قرار گرفتن قافیه ها نیز، به همان شکل دوبیتی باشد، اول باید به هجای شروع کنندۀ شعر توجه کنیم. اگر آن هجا یا بخش، کوتاه بود، آن شعر دوبیتی است، اگر بلند بود، رباعی به حساب خواهد آمد. مثلاً این مصراع آغازین یک دو بیتی است:
تو که نازَنده بالا؛ دل رُبایی
در این جا «تو» اولین بخش یا هجاست که یک هجای کوتاه به حساب می آید. در مورد تعریف کوتاه، بلند یا کشیده بودن هجاها، به مقالات وزن شعر فارسی مراجعه بفرمایید.
- یک دوبیتی از بابا طاهر عریان:
تِه که نازنده بالا دلرُبایی
تِه که بی سُرمه، چشمون سُرمه سایی
تِه که مُشکین دو گیسو در قفایی
به مو گویی که سرگردون چرایی؟!
گردآورنده: رضا زارنجی.
منبع: ادبیات عمومی؛ گروهی از نویسندگان.