Fa 
En 
بسم الله الرحمن الرحیم
زندگینامۀ خیّام
• نام های دیگر:
خیامی، خیام نیشابوری، عمر خیام، خیامی النّیسابوری، حکیم حجت الحق.
• مشخصات:
- غیاث الدّین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیّام نیشابوری، با تَخَلُّص یا نام شاعرانۀ «خَیّام»، همه چیز دان، فیلسوف، ریاضی دان، ستاره شناس، موسیقی دان و رباعی سرای ایرانی بود که شاعری، شاید کوچک ترین بُعد از شخصیت او به حساب بیاید.
- خیام متولد 28 اردیبهشت 427 شمسی در نیشابورِ خراسان بود و در 12 آذر 510 در سن 83 سالگی چشم از جهان فروبست.
- خیام به معنای خیمه دوز یا خیمه ساز است و او این تخلّص را از شغل پدری اش به ارث برده است.
- خیام در دوران سلجوقیان زندگی می کرد و با خواجه نظام الملک، وزیر معروف دربار سلجوقی، رابطۀ دوستی داشت و در بعضی منابع آن ها را هم کلاسی هم معرفی کرده اند.
- خیام ستاره شناس و ریاضی دان بزرگی بود. او بعضی از معادلات ریاضی را برای اولین بار حل کرد و تقویم جلالی، که امروزه مبنای تقویم های شمسی و میلادی است، از محصولات علمی خیام است که بعد از هزار سال، هنوز مورد استفاده قرار می گیرد و این ها، حتی گوشه ای از فعالیت ها و افتخارات علمی خیام هم نیست!
- ما در ایران قدیم، خیام را به عنوان شاعر نمی شناختیم. تصحیح و ترجمۀ فیتز جرالد انگلیسی از رباعیات خیام، باعث شد که او در جهان، و البته در ایران بسیار مشهور شود.
- رباعیات خیام، پر فروش ترین کتاب غیر دینی تاریخ اروپا است.
- سبکِ شعری خیام، سبک «خراسانی» است که در آن روزگار، سبکِ شعری همۀ شعرا بوده است. سبک خراسانی از لحاظ زبانی خشک و کم تراشیده است و از لحاظ محتوایی، بیشتر به مسائل مربوط به کلیت زندگی در این جهان می پردازد.
- تصحیح های متفاوتی از رباعیات خیام در دست هست و حذف و اضافه های فراوانی روی آن صورت گرفته است. برخی از مُتخصّصین بر این باور هستند که اصل رباعیات خیام که به دست ما رسیده، 4 رباعی بیشتر نیست و باقی آن ها، از شُعرای دیگری است که تفکرشان نزدیک خیام بوده اما جرأت نمی کردند که به نام خودشان شعر بسُرایند، به همین خاطر رباعی را با مفاهیم مدّ نظرشان سروده، سپس آن را به نام خیام منتشر می کردند! به هر ترتیب، ما امروزه مجموع اشعار خیام را 72 رباعی می شانسیم.
- دیدگاه فلسفی خیام در مورد زندگی تا حدود زیادی با دیدگاه حاکمیت وقت، و حتی عموم مردم متفاوت بود. خیام از بزرگ ترین فیلسوفان ماتریالیست و مادی گرا در ایران است و این مُدّعا، به راحتی با مطالعۀ چند رباعی از او به خواننده اثبات می شود.
• یک نمونه از رباعیات خیام:
از جملۀ رفتگانِ این راهِ دراز
باز آمده ای کو؟ که به ما گوید راز
هان! بر سرِ این دوراهه، از روی نیاز
چیزی نگُذاری؛ که نمی آید باز!
گردآورنده: رضا زارنجی.
منبع: رباعیات خیام؛ صادق هدایت.
