اخلاق نبوی

بسم الله الرحمن الرحیم
اخلاق نبوی
رفتار هركس در خانه، با همسر و فرزندان و بستگان، نشان دهنده شخصيت روحى و اخلاقى اوست. حال با توجه به این موضوع نمونه هايى از سيره پيامبر صلى الله عليه و آله در داخل خانه اشاره مى كنيم:
1-تقسيم وقت
رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در خانه اوقات خود را به سه بخش تقسيم مى كرد:
بخشى براى خدا. در اين بخش به عبادت و نماز و تهجّد مى پرداخت. بخشى براى «خانواده» و گفتگو و انس گرفتن با آنان و تأمين نيازهاى روحى و عاطفى و ... بخشى هم براى «خود» و «مردم»، چون در اوقات حضور آن حضرت در خانه نيز، مراجعين با وى كار داشتند. سؤال مى كردند، مشكلاتى براى آنان پيش مى آمد، و وى از بخشى از وقت درون خانه، براى رسيدگى به امور مردم و برآوردن نيازهاى مختلف آنان استفاده مى كرد. آنچه گفته شد به روايت حضرت حسين بن على عليه السلام از امير المؤمنين عليه السلام است(1)
2-كمك در خانه
از فضايل يك انسان خودساخته، آن است كه در كارهاى خانه، به همسر خود كمك كند چه در نظافت خانه و وسايل، چه در امور طبخ و خوراك و چه هر كار ديگرى.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم در خانه، كفش و لباس خود را وصله مى كرد، در را مى گشود، شير گوسفند و شتر را مى دوشيد، همراه خادم خانه گندم آرد مى كرد و اگر خدمتكار خسته مى شد، به او كمك مى كرد و وسايل وضوى خويش را خود برمى داشت و مى گذاشت.(2)

3-هم غذايى با اهل خانه
اينكه كسى تنها غذا بخورد، يا حاضر نباشد افراد خانواده و خدمتكاران، با او بر سر يك سفره بنشينند و غذا بخورند، اخلاقى جاهلانه است و نشان از روحيه استكبارى مى دهد. اولياى خدا، متواضعانه با اهل خانه و خادمان هم غذا مى شدند و بر سر يك سفره مى نشستند. رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم همه رقم غذا مى خورد و نسبت به نوع غذا و كيفيت طبخ، ايراد نمى گرفت و از آنچه خدا حلال كرده است، همراه با خانواده و خدمتكاران غذا مى خورد، آن هم نشسته بر زمين، چه در خانه خود و چه در ميهمانى، از هر چه آنان مى خوردند و در هر چه و بر هر چه آنان طعام مى خوردند. اگر مهمان مى آمد همراه با مهمان طعام مى خورد. محبوبترين غذا و سفره در نزد او، آن بود كه افراد بيشترى سر سفره نشسته باشند.(3)

علاوه بر رفتارهای آن حضرت در برخورددر محیط خانه، برخوردهاى حضرت رسول صلى الله عليه و آله، در اجتماع و با قشرها مختلف، مى تواند الگوى شايسته اى براى پيروان آن حضرت باشد.(
در اين بخش چند نمونه و موضوع مورد توجّه ما قرار مى گيرد
1-مردم دارى
جاذبه شخصيتى هر كس، تا حدّ زيادى مرهون رفتار محبّت آميز او با مردم و ارزش قائل شدن به انسان هاست. كسى كه در غم و شادى و راحت و رنج، همراه باشد و خود را از آنان جدا نداند و جدا نكند، قلعه دل ها را فتح مى كند. درمناقب روايت شده است. رسول خدا صلى الله عليه و آله به تشييع جنازه مى رفت و در دورترين نقطه شهر «مدينه» به عيادت مريض مى پرداخت.
گاهى فرزندان خردسال را به حضور پيامبر مى آوردند، تا به عنوان تبرك و بركت يافتن، براى او از خدا خير و نيكى بخواهد، يا نامگذارى كند. رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به خاطر دلجويى بستگان آن فرزند، او را مى گرفت و در دامن خويش مى نهاد.گاهى اتفاق مى افتاد كه كودك همانجا ادرار مى كرد.
بعضى ها كه حضور داشتند، بر سر فرزند داد مى كشيدند و حضرت آنها را نهى مى كرد، آنگاه دعا يا نامگذارى را به پايان مى برد و اين گونه خويشاوندان آن نوزاد را خرسند مى ساخت تا نپندارند كه پيامبر، از آن پيش آمد ناراحت و آزرده شده است. چون بيرون مى رفتند، حضرت برخاسته، لباسش را آب مى كشيد و پاك مى كرد
بعضى ها كه حضور داشتند، بر سر فرزند داد مى كشيدند و حضرت آنها را نهى مى كرد، آنگاه دعا يا نامگذارى را به پايان مى برد و اين گونه خويشاوندان آن نوزاد را خرسند مى ساخت تا نپندارند كه پيامبر، از آن پيش آمد ناراحت و آزرده شده است. چون بيرون مى رفتند، حضرت برخاسته، لباسش را آب مى كشيد و پاك مى كرد.(4)
2-خنده رويى
لبخند، محبت مى آورد و كدورت را مى زدايد. از اين شيوه محبّت آور، رسول خدا فراوان استفاده مى كرد. اغلب خندان و متبسّم بود، مگر آنگاه كه قرآن فرود مى آمد، يا در حال وعظ و پند دادن بود. رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم هم كلام خويش را با تبسّم مى آميخت، هم چهره اى خندان داشت، هم به چهره ديگران لبخند مى زد و خوشرويى و خوشخويى با مردم از خصلتهاى وى بود. در حديث است
بيش از همه، لبخند داشت و در روى يارانش خنده مى زد.(5)

3-مراعات حال ديگران
رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مظهر رأفت الهى و نسبت به مؤمنان «رؤوف و رحيم» بود، اين رأفت و رحمت، در موارد بسيارى از رفتار و سيره اش متجلّى بود، حتّى در نماز و خطبه و سخنرانى. به فرموده امام على عليه السلام:
در نماز جماعت و جمعه) در عين حال كه نمازش را تمام و كمال مى خواند، نمازش از همه سبك تر و خطبه اش از همه كوتاه تر بود و حرف هاى بيهوده و بى ثمر در سخنانش نبود.(6)
گاهى كه در نماز صداى گريه كودكان به گوشش مى رسيد، نماز را سريع تر مى خواند و به پايان مى برد تا مادر آن كودك، به فرزندش برسد. رسول خدا صلى الله عليه و آله با آن كه اغلب، نمازهاى مغرب و عشاء را با فاصله مى خواند، ولى گاهى در سفرها، يا در شب هاى بارانى، يا آنگاه كه كارى فورى داشت، مغرب را دير و عشاء را زودتر مى خواند و بين دو نماز جمع مى كرد و مى فرمود: هر كه رحم نكند، به او رحم نمى شود.(7)
4-صبورى و تحمّل
در مديريت اجتماعى و اخلاق معاشرت، صبر بر جفاها و تندى ها و صبورى در برابر ناملايمات و حرف هاى خشن ديگران، از عوامل عمده موفّقيّت است. حضرت رسول صلى الله عليه و آله اين خصلت ها را در اوج خود دارا بود.
روزى يك عرب باديه نشين سراغ پيامبر آمد و دربرخورد، به شدّت رداى آن بزرگوار راكشيد، تا آنجا كه حاشيه ردا، بر گردن رسول خدا صلى الله عليه و آله خطّ انداخت و اثر گذاشت، آنگاه به آن پيامبر رؤوف خطاب كرد كه: يا محمّد! از آن اموال خدا كه در اختيار توست، دستور بده كه به من بدهند! حضرت به او توجّهى كرد، لبخندى زد و دستور داد كه چيزى به او بدهند(8)
اين صبورى، به خصوص نسبت به غريبان و ناآشنايان و تازه واردين بيشتر بود، چرا كه آنان بيشتر مى بايست جذب خلق و خوى والاى رسول الله صلى الله عليه و آله وسلم مجذوب آيين آسمانى اسلام مى شدند. آنان كه مقام معنوى و عظمت آن حضرت را نمى دانستند، در سخن گفتن، چيز خواستن، برخورد كردن، گاهى گستاخانه و بى ادبانه رفتار مى كردند، امّا رفتار والا و حسن خلق نبوى از حدّت و شدّت آن مى كاست و شيفته «مكارم اخلاق» آن رسول اسوه مى شدند.

حضرت على عليه السلام مى فرمايد:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم در برابر جفا و تندى يك غريب در حرف
زدن و سؤال كردن و خواستنشان، آن قدر صبر و تحمّل از خود نشان مى داد كه اصحاب، تصميم مى گرفتند آن غريب را جلب و مؤاخذه كنند و نگذارند رسول خدا صلى الله عليه و آله مورد آزار قرار گيرد.(9)
حال که کمی بیشتر با اخلاق حضرت در خانواده و اجتماع اشنا شدیم بهتر خواهیم فهمید که چرا خداوند در آیه ی 21 سوره ی احزاب از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به عنوان ( اسوه حسنه) یاد کرده است.
ان شالله بتوانیم اخلاق آن حضرت را سرلوحه ی زندگی شخصی و اجتماعی خود قرار دهیم.

پی نوشت ها:
1 )مكارم الاخلاق، طبرسى، ص 13
2) - بحار الانوار، علامه مجلسى، ج 16، ص 227
3) مكارم الاخلاق، ص 26
4) بحارالانوار، ج 16، ص 228
5)بحارالانوار، ج 16، ص 228
6)سنن النبى، ص 45
7) 2- همان، ص 248
8) 1- مكارم الاخلاق، ص 17
9) 2- همان، ص 15.


گرد آورنده: نرگس پاکت چی
منبع: اخلاق نبوي: آشنايي با سيره اخلاقي پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله_جواد محدثی