تغذیه در شرایط اضطراری و بحران

بسم الله الرحمن الرحیم

## تغذیه در شرایط اضطراری و بحران

### مقدمه
بحران‌ها و شرایط اضطراری مانند زلزله، سیل، جنگ، اپیدمی‌ها یا حوادث صنعتی، تنها تهدیدکننده جان انسان نیستند؛ بلکه **سلامت تغذیه‌ای** افراد را نیز به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این شرایط، دسترسی به مواد غذایی سالم، آب آشامیدنی، امکانات نگهداری و پخت غذا محدود می‌شود و اگر برنامه‌ریزی درستی وجود نداشته باشد، سوءتغذیه، ضعف جسمی و تشدید بیماری‌ها به‌سرعت بروز می‌کند.

تغذیه صحیح در بحران، نقش اساسی در **حفظ توان جسمی، افزایش مقاومت بدن و جلوگیری از فرسودگی** افراد دارد؛ به‌ویژه برای کودکان، سالمندان، بیماران و زنان باردار.

---

### ۱. اهداف تغذیه‌ای در شرایط اضطراری
در شرایط عادی، رژیم غذایی متنوع و متعادل توصیه می‌شود؛ اما در بحران، اولویت‌ها متفاوت است و اهداف اصلی تغذیه عبارت‌اند از:

1. **تأمین انرژی کافی** برای زنده ماندن و انجام فعالیت‌های ضروری
2. **جلوگیری از کم‌آبی بدن**
3. **حفظ قدرت سیستم ایمنی** برای مقابله با بیماری‌ها
4. **کاهش خطر مسمومیت و آلودگی غذایی**

در این شرایط، سادگی، ایمنی و ماندگاری غذاها اهمیت بیشتری از تنوع دارند.

---

### ۲. اصول اساسی تغذیه در بحران

#### ۲ـ۱. تأمین آب سالم؛ اولویت اول
بدن انسان تنها چند روز بدون آب زنده می‌ماند. در بحران‌ها، آلودگی آب یکی از شایع‌ترین عوامل بیماری است. اصول مهم عبارت‌اند از:
- استفاده از آب بسته‌بندی‌شده یا آب جوشیده
- در صورت نیاز، ضدعفونی آب با روش‌های مطمئن
- پرهیز از مصرف آب‌های مشکوک، حتی برای شستن غذا

#### ۲ـ۲. انتخاب غذاهای ماندگار و ایمن
غذاهای مناسب بحران باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
- ماندگاری بالا بدون نیاز به یخچال
- آماده مصرف یا نیازمند حداقل پخت
- حجم کم و انرژی بالا

نمونه‌هایی از این غذاها:
- کنسروها (حبوبات، ماهی، گوشت)
- نان خشک، بیسکویت ساده، کراکر
- خرما، کشمش، توت خشک
- مغزها مانند گردو و بادام
- برنج و حبوبات خشک (در صورت امکان پخت)

---

### ۳. نقش گروه‌های غذایی در شرایط اضطراری

#### ۳ـ۱. کربوهیدرات‌ها؛ منبع اصلی انرژی
نان، برنج، سیب‌زمینی خشک یا فرآوری‌شده، نقش مهمی در تأمین انرژی دارند. کمبود انرژی باعث ضعف، کاهش تمرکز و ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح می‌شود.

#### ۳ـ۲. پروتئین‌ها؛ محافظ عضلات و سیستم ایمنی
در بحران، دریافت پروتئین کافی مانع تحلیل عضلات و ضعف شدید بدن می‌شود. منابع مناسب شامل:
- کنسرو حبوبات
- تخم‌مرغ پخته (در صورت دسترسی ایمن)
- کنسرو ماهی یا گوشت
- حبوبات خشک

#### ۳ـ۳. چربی‌ها؛ انرژی متراکم
چربی‌ها منبع انرژی فشرده هستند و فضای کمی اشغال می‌کنند. استفاده محدود و کنترل‌شده از روغن‌های سالم یا مغزها توصیه می‌شود.

---

### ۴. تغذیه گروه‌های آسیب‌پذیر

#### ۴ـ۱. کودکان
کودکان به سرعت دچار کم‌آبی و سوءتغذیه می‌شوند. غذای آن‌ها باید:
- قابل هضم
- پرانرژی
- عاری از آلودگی باشد

#### ۴ـ۲. سالمندان و بیماران
این گروه‌ها حساس‌ترند و رژیم غذایی آن‌ها باید:
- کم‌نمک و کم‌چرب
- نرم و قابل جویدن
- مطابق وضعیت بیماری باشد

#### ۴ـ۳. زنان باردار و شیرده
نیاز آن‌ها به انرژی، پروتئین و آب بیشتر است و کمبود تغذیه در بحران می‌تواند آثار طولانی‌مدت بر سلامت مادر و نوزاد بگذارد.

---

### ۵. بهداشت غذا در شرایط بحران
حتی بهترین مواد غذایی، اگر بهداشتی مصرف نشوند، می‌توانند خطرناک باشند. نکات مهم شامل:
- شست‌وشوی دست‌ها با آب سالم یا مواد ضدعفونی‌کننده
- نگهداری غذا دور از حشرات و آلودگی
- مصرف سریع غذاهای فاسدشدنی
- پرهیز از مصرف کنسروهای بادکرده یا آسیب‌دیده

---

### ۶. نگاه دینی و اخلاقی به تغذیه در بحران
در آموزه‌های اسلامی، **حفظ جان** و **پرهیز از اسراف** از اصول بنیادین است. در شرایط بحران:
- توزیع عادلانه غذا
- کمک به نیازمندان
- پرهیز از احتکار
از مصادیق روشن عمل به اخلاق اسلامی و مسئولیت اجتماعی به شمار می‌آید.

همچنین ساده‌زیستی و قناعت در غذا، امکان بهره‌مندی جمع بیشتری از منابع محدود را فراهم می‌کند.

---

### نتیجه‌گیری
تغذیه در شرایط اضطراری، تنها مسئله سیر شدن نیست؛ بلکه **ابزاری حیاتی برای زنده ماندن، حفظ سلامت و بازگشت به شرایط عادی زندگی** است. با آگاهی، برنامه‌ریزی و رعایت اصول ایمنی می‌توان آثار منفی بحران‌ها را به‌طور قابل توجهی کاهش داد. جامعه‌ای که برای تغذیه در شرایط بحرانی آماده باشد، در برابر آسیب‌ها مقاوم‌تر و در مسیر بازسازی سریع‌تر حرکت خواهد کرد.

---

گرد آورنده : واحد تحقیق و پژوهش موسسه فرهنگی قرآن و عترت اسوه تهران