مرگبارترین بیماری‌های واگیردار تاریخ

انسان ها برای هزاران سال است که در حال مقابله با ویروس ها هستند. ویروس کووید-۱۹ (کرونا) جدید هم از این قاعده مستثنی نیست. در مورد برخی از بیماری های ویروسی، واکسن ها و داروهای ضدویروس امکان جلوگیری از شیوع گسترده عفونت ها و کمک به بهبودی بیماران را برای ما فراهم کرده است. ما موفق به ریشه کن کردن بیماری ای بنام آبله شدیم و دنیا را از موارد جدید ابتلا رهایی بخشیدیم.

با این حال فاصله زیادی تا پیروزی در مبارزه در برابر ویروس ها از جمله ویروس کرونا داریم. در دهه‌های اخیر، ویروس های متعددی از حیوانات به انسان انتقال یافته اند و ضمن داشتن شیوع قابل توجه، جان هزاران نفر را گرفته اند. گونه ویروس ابولایی که در سال 2014-2016 در غرب آفریقا شیوع پیدا کرد، منجر به مرگ 90٪ از افراد آلوده شد، و این ویروس را به کشنده ترین عضو خانواده ابولا تبدیل کرد.

اما ویروس های دیگری نیز وجود دارند که به همان اندازه و یا حتی کشنده تر هستند. در حال حاضر شماری از ویروس ها، از جمله کرونا ویروس جدید، در سراسر جهان شیوع یافته اند، و با اینکه میزان مرگ و میر کمتری دارند، اما هنوز هم تهدید جدی برای بهداشت عمومی به حساب می آیند، چراکه هنوز ابزاری برای مقابله با آنها وجود ندارد.

در اینجا چند مورد از مرگبارترین ویروس ها، براساس احتمال کشته شدن فرد در صورت ابتلا به یکی از آنها، تعداد افراد کشته شده و یا اینکه آیا تهدید فزاینده ای محسوب می شوند یا خیر، مطرح شده است.

1- طاعون خیارکی
شاید شیوع طاعون خیارکی در قرن ۱۴ را بتوان مرگبارترین بیماری همه گیر شده یا اپیدمیک در طول تاریخ انسانی دانست. این بیماری در آسیای مرکزی شکل گرفته و در اواخر سال ۱۳۴۰ میلادی اروپا را درنوردید. تعداد کسانی که در طول شیوع این بیماری در سراسر جهان جان خود را از دست دادند حدود ۷۵ میلیون نفر برآورد شده است.
نکته جالب در مورد این بیماری این است که یهودیان در آن زمان به علت رعایت بهداشت فردی و تسلط بر علم پزشکی کمتر به این باکتری مبتلا گردیدند. این اتفاق برای مسحیان اروپایی سخت آمد؛ به طوری که به این عقیده گراییدند که شیوع طاعون به علت جادوی یهودیان شکل گرفته است.
اما طاعون خیارکی چیست؟ طاعون خیارکی بیماری است که توسط جوندگان و کک‌ها به انسان منتقل می‌شد. بسیاری معتقدند گزیدن جوندگان به خصوص موش‌ها باعث انتقال سریع این بیماری از طریق کک‌ها به انسان می‌شود. باکتری عامل این بیماری در بدن کک تکثیر شده و فضای معده او را به کلی اشغال می‌کند و در نهایت باعث مرگ آن به دلیل گرسنگی می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که کک حریصانه یک میزبان که می‌تواند انسان یا یک جونده باشد را نیش زده و تلاش بی نتیجه‌ای را برای فرو نشاندن گرسنگی خود انجام می‌دهد؛ سپس خونی که از بدن میزبان مکیده و با باکتری آغشته شده است را روی زخم استفراغ می‌کند؛ بدین ترتیب باکتری طاعون خیارکی میزبان جدیدی بدست می‌آورد و کک در اثر گرسنگی می‌میرد.

2- آنفلوانزا اسپانیایی؛ وحشت در قرن بیستم
یکی دیگر از کشنده‌ترین اپیدمی‌های تاریخ آنفلوانزای اسپانیایی است. آنفلوانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸ شیوع پیدا کرد. بیشتر قربانیان این بیماری کودکان و نوجوانان سالم بودند؛ درست برخلاف دیگر انواع آنفلوانزا که معمولاً افراد جوان و بزرگسال و افراد دارای ضعف جسمانی را قربانی می‌کند. این بیماری مسری تا سال ۱۹۱۹ نیز ادامه داشت و حتی به مناطق مسکونی قطبی و جزایر دوردست اقیانوس آرام نیز راه یافت.

3- ایدز؛ ابر سیاه قرن بیست و بیست و یکم
این بیماری که در ۴ دهه گذشته به مرحله همه‌گیری جهانی وارد شده است تا کنون سبب مرگ ۳۲ میلیون نفر در سراسر جهان شده است. در برخی تحقیقات، منشا این بیماری غرب آفریقا اعلام شده است. به نظر می‌آید که این ویروس HIV در اصل متعلق به مناطق جنوبی کامرون و تکامل یافته ویروس نقص ایمنی میمونی که در میان شمپانزه‌های وحشی شیوع دارد، بوده‌است. مدارکی موجود است که نشان می‌دهد انسان‌هایی که در شکار یا فروش حیوانات دخالت داشتند دچار ویروس شده‌اند.

4 - آبله قرن هجدهم؛ قاتل کودکان
این بیماری مسری یعنی آبله توسط دو ویروس به نام‌های واریولا مینور و یا واریولان ماژور ایجاد می‌شود. نوع ماژور بسیار مرگبار بوده و بین ۳۰ تا ۳۵ درصد مبتلایان را به کام مرگ خواهد فرستاد، اما نمونه مینور تاثیرات منفی و مرگبار کمتری داشته و تنها مرگ یک درصد از قربانیان را در پی دارد. یکی از عوارض جانبی طولانی مدت افرادی که به این بیماری مبتلا شده و زنده مانده اند زخم‌های بزرگ در سراسر بدن است. از دیگر عوارض این بیماری می‌توان به کوری در نتیجه زخم شدن قرنیه و ناباروری در بازماندگان مرد اشاره کرد.

5 - مالاریا هنوز هم از کودکان آفریقایی قربانی می‌گیرد
مالاریا یک بیماری مسری است که توسط یک پارازیت تک سلولی ایجاد شده و توسط نوعی پشه منتقل می‌شود. این بیماری در مناطق استوایی و مرطوب مانند آمازون، جنوب آسیا و مرکز آفریقا بسیار شایع است و به خصوص خانواده‌های فقیر و ضعیف را به شدت دچار مشکل می‌کند.نکته ترسناک و ناراحت کننده در مورد مالاریا این است که این بیماری بسیار مرگبار بوده و هنوز هیچ واکسنی برای آن ساخته نشده است.

6 - آنفلوانزای پرندگان
ویروس آنفولانزای فوق حاد پرندگان، اولین بار در سال ۱۹۹۷ میلادی در هنگ‌کنگ به انسان منتقل شد. اگر چه معمولاً دل پیچه و حالت تهوع در این بیماری در کودکان دیده می‌شود، اما این نشانه‌ها در روده‌ها و معده شکل گرفته و به آنفلوانزای معده‌ای یا ۲۴ ساعته مربوط می‌شوند.
آنفلوانزا در پستانداران از طریق سرفه و عطسه به دیگران منتقل می‌شود، اما از طریق بزاق، ترشحات بینی، مدفوع و خون نیز قابل سرایت است. همچنین در صورت تماس داشتن با مایعات بدن افراد مبتلا و یا سطوح آلوده امکان ابتلا به این بیماری افزایش پیدا می‌کند.این ویروس در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ به اروپا سرایت کرد و موجب آلودگی میلیون‌ها پرنده و انسان و کشته شدن بسیاری از آن‌ها شد.

7 - ایبولا؛ کشنده مانند وبا
ویروس ایبولا برای اولین بار در سال ۱۹۷۶ در سودان و زئیر خود را نشان داده و به سرعت گسترش یافت. این بیماری منشأ حیوانی داشته و جمعیت گوریل‌های آفریقای مرکزی را به شدت کاهش داد. اگر چه تلاش‌ها برای کنترل این بیماری در حیوانات بومی آفریقا که ناقل ویروس می‌باشند بی نتیجه ماند، اما مشخص گردید که خفاش میوه خوار عامل و ناقل اصلی این بیماری است. این بیماری همراه با تب و خونریزی بوده که بسیار مرگبار است و نشانه‌های دیگری مانند استفراغ، اسهال شدید، درد در تمام بدن و بیحالی و در مواردی نیز خونریزی داخلی و خارجی نیز دارد.احتمال مرگ در صورت ابتلا به این بیماری بسیار بالا و بین ۸۰ تا ۹۰ درصد است و فرد پس از مدتی به دلیل افزایش غیر قابل تحمل فشار خون یا از کار افتادن ارگان‌های بدن جان خود را از دست خواهد داد.

8- وبا؛ قاتل قدیمی
وَبا یک عفونت در روده باریک است که از طریق آب توسط باکتری ویبریو کلرا ایجاد می‌شود. این باکتری با نوشیدن آب آلوده یا خوردن ماهی نپخته و یا خوردن صدف‌ها وارد بدن می‌شود. در ایران بیشترین راه انتقال وبا، سبزی‌های آلوده است. سبزی‌هایی که در هنگام کاشته شدن با کود انسانی تغذیه می‌شوند دارای بیشترین آلودگی هستند.وبا در طول تاریخ هفت بار همه‌گیری جهان‌گستر داشته‌است. در قرن نوزدهم چندین بار در اروپا همه‌گیر شد، اما امروزه وبا بیشتر.

9 - فلج اطفال؛ کشنده‌ای که هنوز فعال است
فلج اطفال یک بیماری عفونی حاد است که از شخصی به شخص دیگر و از طریق بزاق دهان و مدفوع منتقل می‌شود. در زبان لاتین این بیماری را «poliomyelitis» می‌نامند که در واقع ترکیبی از واژه یونانی «polio» به معنای «خاکستری» و واژه‌ی «myelon» به معنای «ستون فقرات» و پسوند «itis» به معنای «التهاب و عفونت» است. اگر چه ۹۰ درصد موارد ابتلا به بیماری فلج اطفال قابل تشخیص نیست، اما افرادی که عامل این بیماری را در بدن خود دارند می‌توانند نشانه‌های خاصی از خود بروز دهند که نشان می‌دهد ویروس فلج اطفال وارد جریان خون آن‌ها شده است. در کمتر از یک درصد موارد ابتلا به ویروس فلج اطفال، این ویروس وارد سیستم اعصاب مرکزی شده و به طور ویژه سلول‌های عصبی حرکتی را از بین می‌برد که در ادامه ضعف عضلات و فلج شدن و شل شدن بدن را در پی دارد.

10- سارس؛ نشانگان تنفسی حاد
شاید تلفات سارس به اندازه بیماری‌های فوق الذکر نباشد، اما به علت شباهتش به بیماری کرونا بد نیست که به آن هم اشاره داشته باشیم. شبیه‌ترین اپیدمی‌ها به کرونا بیماری سارس یا نشانگان تنفسی حاد است. سارس نوعی بیماری خطرناک تنفسی ویروسی با منشأ زئونوتیک است که توسط کروناویروس ایجاد می‌شود.
ویروس سارس اول در خفاش پیدا شد و بعد به گربه‌های ولگرد منتقل گردید و بعد هم به انسان رسید. علائم اولیه شبیه آنفلوآنزا است (تب، خستگی، بدن درد، سرفه و گلودرد) سپس علائم تنفسی مانند تنگی نفس و دشواری تنفس تشدید می‌شود. در واقع بیماری با علایم شبه سرماخوردگی، تب ۳۸ درجه، درد عضلات و سرفه خشک آغاز شده و توسعه می‌یابد.