در مذمت حسد

بسم الله الرحمن الرحیم
در مذمت حسد

یکی از محرّمات (که خود نیز یکی از انگیزه های غیبت به شمار می رود) حسد است. شخص حسود به مقتضای حسادتی که دارد همواره درصدد عیب جویی و تحقیر محسود است و از این راه حس خودخواهی خویش را اشباع می کند.
کسی که با انگیزه (حسد) غیبت می کند گرفتار سه عذاب می شود: عذاب روحی در اثر حسادت، عذابی به خاطر گناه حسادت و عذابی دیگر از جهت گناه غیبت.
بنابراین، حسود در دنیا و آخرت خاسر و زیانکار است، چون غرض او از غیبت کردن از میان بردن طرف مقابل است اما در واقع خود را نابود می کند.
گرچه مقصود از ذکر حسد در این فصل بیان یکی از علل غیبت است اما، حال که ذکر حسد به میان آمد، مناسب است توضیح مختصری دربارۀ آن بدهیم.

تعریف حسد
راغب اصفهانی می گوید:
حسد آرزوی زوال نعمت از کسی است که سزاورا داشتن آن نعمت است و شخص حسود علاوه بر آرزوی قلبی چه بسا کوشش در زوال آن نعمت می کند. در روایت آمده است که "مؤمن اهل غبطه است و منافق حسد می ورزد".
غبطه آرزوی داشتن نعمت است بدون آنکه زوال آن را از صاحب نعمت آرزو داشته باشند. به دیگر سخن، اهل غبطه هنگامی که نعمت و فضیلتی را در دیگران مشاهده می کنند می گویند ای کاش ما هم از این نعمت برخوردار بودیم، و در راه تحصیل آن کوشش می کنند ولی هیچگاه آرزوی زوال نعمت از دیگران نکرده و در صدد رفع آن بر نمی آیند. به این جهت فرموده اند مؤمن غبطه می خورد و منافق حسادت می ورزد.
حال برای اینکه با مفهوم حسد و قبح و زشتی آن بیشتر آشنا شویم به نقل برخی از آیات و روایات می پردازیم.
حسد در آیات قرآن
- اَم یَحسُدُونَ النّاسَ عَلی ما اتیهُمُ اللهُ مِن فَضلِهِ فَقَد اتَینا الَ اِبراهیمَ الکِتابَ وَالحِکمَةَ وَ اتَیناهُم مُلکاً عَظیماً 1
آیا یهود حسد می روزند نسبت به مردم [: به پیامبر و خانه اش و یا به مسلمین] از اینکه خداوند آنان را از فضل خویش برخوردار کرده است؟ به تحقیق ما به آل ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و به آنها حکومت و سلطنت عظیمی عطا کردیم.
- وَدَّ کَثیرٌ مِن اَهلِ الکِتابِ لَو یَرُدُّوُنَکُم مِن بَعدِ ایمانِکُم کُفّاراً حَسَداً مِن عِندِ اَنفُسِهِم مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الحَقُّ.... 2
بسیاری از اهل کتاب از روی حسد[که در وجود آنها ریشه دوانده است] دوست دارند شما را بعد از اسلام و ایمان به حال کفر بازگردانند پس از آنکه حق کاملاً برای آنها روشن شده است...

گرچه این آیات در مقام نکوهش حاسدان است اما ضمناً مفهوم حسد را نیز روشن می کند که آرزوی زوال نعمت و فضل الهی است که به بنده یا بندگانش ارزانی داشته در برابر غبطه که آرزوی داشتن آن نعمتها است نه زوال آن از دیگران. به همین جهت همان قدر که حسد ناپسند است غبطه پسندیده و مطلوب است.
حسد در روایات
در احادیث معصومین علیهم السلام خصوصیاتی برای حسد آمده که نمونه هایی از آن را در ذیل خواهید خواند.

امام صادق علیه السلام فرمود:
ریشه های کفر سه چیز است: حرص، تکبّر و حسد. (3)

سپس دربارۀ حسد فرمود:
امام صادق علیه السلام در ضمن حدیثی فرمود:
أَلحَسَدُ أصلُهُ مِن عَمَی القَلبِ وَ الجُحُودِ لِفَضلِ اللهِ تَعالی وَ هُما جَناحانِ لِلکُفرِ وَبِالحَسَدِ وَقَعَ ابنُ ادَمَ فی حَسرَةِ الاَبدِ وَ هَلَکَ مَهلَکاً لایَنجُو مِنهُ اَبَداً.
حسد از تاریکی قلب و از انکار نعمتهای خدا نسبت به افراد سرچشمه می گیرد و ایندو [تاریکی قلب وایراد به اینکه چرا خدا به مردم نعمت داده است] دو بال کفر هستند(4)

• 
  حسد گذشته از اینکه زیانهای معنوی دارد و دین و ایمان را تباه می کند از نظر جسمی نیز روی اعصاب انسان اثر می گذارد.
  امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
  سلامتی بدن از کمیِ رشک بردن است.( (5)
  علاّمه شیخ محمدتقی شوشتری (دام افضاله) پس از نقل این جملۀ امیر مؤمنان علیه السلام می نویسد: شش کس همیشه ناراحت اند که یکی از آنها حسود است. آنگاه از قول اصمعی نقل می کند که گفت:
  عرب صحرانشینی را دیدم که صد و بیست سال از عمر او گذشته بود. پرسیدم چه چیز سبب شد که عمر تو اینقدر طولانی شود؟ گفت به خاطر اینکه حسد نورزیدم.(6)
  و نیز حضرت علی علیه السلام درجای دیگر فرمود:
  جای شگفتی است که حسودان از سلامت جسم خودغفلت دارند.(7)

پی نوشت ها:
1) - نساء/54
2)- بقره/109
3) صول کافی، ج2/ص 289، حدیث1؛ امالی صدوق ، ص 341، حدیث7
4) مستدرک الوسائل، ج2/ ص 327، باب 55
5)نهج البلاغۀ فیض، حکمت 248؛ بهج الصباعة فی شرح نهج البلاغة، ج10/ ص 29.
-6) بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغه، چاپ اول، چاپخانۀ مهر قم، سال 1398ه ق.، ج10/ ص 29.
7)- نهج البلاغۀ فیض الاسلام، حکمت 216.

گردآورنده: واحد تحقیق و پژوهش موسسه فرهنگی قرآن عترت اسوه تهران