احکام امانت

بسم الله الرحمن الرحیم

احکام امانت
(امانت ) عبارت است از قرار دادن مال نزد ديگرى ، تا آن را براى مالكش حفظ كند.(1)
قرآن كريم ، امانتدارى را به عنوان يكى از مهم ترين ويژگى هاى مؤ منان معرّفى كرده است :
﴿وَالَّذينَ هُمْ لاَِماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ﴾ (2)
و [مؤ منان ] كسانى هستند كه به امانت ها و عهد و پيمان خود وفا مى كنند.
در احاديث معصومين (ع ) نيز از آن به عنوان مهم ترين (محك ايمان ) ياد شده است ؛ چنان كه امام صادق (ع ) مى فرمايد: (3)
فريب نماز و روزه هايشان را نخوريد؛ زيرا بسا كه كسى به نماز و روزه اُنس مى گيرد تا آن جا كه اگر آن را رها كند به هراس مى افتد، ولى آنان را به راستگويى و امانت بيازماييد.
اقسام امانت
1 امانت مالكانه :
سپردن امانت به ديگرى را كه به خواست و اذن مالك صورت مى گيرد، (امانت مالكانه ) گويند؛ خواه اين كار تنها براى امانت دارى باشد مانند وديعه يا به تبع عنوانى ديگر، كه مقصود اصلى است ؛ مانند مال رهنى ، عاريه اى ، اجاره اى و مضاربه اى .
2 امانت شرعى :
مالى كه بدون خواست و اذن مالك و بدون غصب ، در اختيار كسى قرار گيرد (امانت شرعى ) ناميده مى شود؛ مانند موارد زير:
الف- چيزى كه (به واسطه باد يا سيل ) به طور قهرى دراختيار شخصى قرار گيرد.
ب- مالى كه مالك ، بدون اطلاع خود و گيرنده به وى تسليم مى كند (مانند پولى كه در جيب لباس يافت شود و هيچ يك ، از آن آگاه نباشند).
ج- مقدار اضافه اى كه بر اثر اشتباه در حساب ، از فروشنده يا خريدار به ديگرى مى رسد.
د- مال پيدا شده .
ه‍- مالى كه از دزد يا غاصب مى گيرند.
و- مالى كه از ديوانه يا كودك براى حفظ از تلف مى گيرند.
ز هنگامى كه كسى مال معلوم المالك را، كه در خطر تلف است ، براى حفظ آن نزد خود نگه مى دارد.( 4)
نكته : در امانت شرعى ، واجب است كه امانتدار، مال را حفظ كند و در نخستين فرصت ممكن آن را به صاحبش برساند يا او را آگاه سازد. ولى در امانت مالكانه ، تا عنوان قرارداد به حال خود باقى است ، ردّ امانت واجب نيست . در هر دو صورت ، چنانچه بدون تعدى و تفريط به مال آسيبى برسد، امانتدار ضامن نخواهد بود.( 5)
شرايط امانتدار و امانتگذار
امانتدار و امانتگذار، بايد هر دو بالغ و عاقل باشند. پس اگر انسان مالى را پيش بچه ياديوانه امانت بگذارد يا ديوانه و بچه ، مالى را پيش كسى امانت بگذارند، صحيح نيست .(6)
احكام امانت
1- اگر مالك ، مال خود را به كسى بدهد و بگويد نزد تو امانت باشد و او نيز بپذيرد يابدون اين كه مالك سخنى بگويد به كسى بفهماند مال را براى نگهدارى بدو مى دهد و او هم به قصد نگهدارى بگيرد، بايد به احكام وديعه و امانتدارى عمل نمايد.(7)
2- كسى كه چيزى را امانت مى گذارد، هر وقت بخواهد مى تواند آن را پس بگيرد و كسى هم كه امانت را قبول مى كند، هر وقت بخواهد مى تواند آن را به صاحبش برگرداند.)
3- كسى كه نمى تواند امانت را نگهدارى نمايد، بنابر احتياط واجب نبايد قبول كند ولى اگر صاحب مال در نگهدارى آن عاجزتر باشد و كسى هم كه بهتر حفظ كند نباشد، اين احتياط واجب نيست (9)
4- كسى كه امانت را قبول مى كند بايد آن را در جاى مناسب نگهدارد و اگر در جاى غير مناسب بگذارد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد، و براى تشخيص مناسبت ، نظر عرف ملاك است .(10)
پی نوشت ها:
381- فرهنگ فارسى عميد، واژه امانت 1.
382- مؤ منون (23)، آيه 8.2
383- اصول كافى ، كلينى ، تصحيح و تعليق على اكبرغفارى ، ج 2، ص 104.3
384- تحريرالوسيله ، ج 1، ص 556. 4
385- همان . 5
386- توضيح المسائل ، م 2328. 6
387- توضيح المسائل ، م 2327. 7
388- همان ، م 2332. 8
389- همان ، م 2330. 9
39010- همان ، م 2334.

گردآونده: واحد تحقیق و پژوهش موسسه فرهنگی قرآن عترت اسوه تهران
منبع:رساله عملیه ی علمای عظام