زنان در تاريخ اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

زنان در تاريخ اسلام

زن به عنوان نيمي از پيكره اجتماع و نقش تعيين‌كننده‌اش در بقاء و گسترش نسل انساني و پرورش و تربيت فرزندان و مانند آن، هميشه مورد توجه انديشمندان بوده است. نمي‌توان در تاريخ از انسان سخن گفت، ولي از زن سخن نگفت. زن در تاريخ هميشه پا به پاي مرد در فراز و نشيب‌هاي زندگي و سازندگي مطرح است. گاه به طور مستقيم و گاه با ترغيب مردان و ايجاد انگيزه‌هاي لازم در آنان، نقش سازنده خود را در تاريخ انساني نشان داده است، قرآن كريم در يك دعوت عمومي مي‌فرمايد: يا ايهاالذين آمنوا و راه كمال را با استمرار حركت در مسير ايمان براي هر زن و مرد ترسيم مي‌كند.

زنان دين گستر در تاريخ اسلام:

در طول تاريخ زناني بوده‌اند كه براي حمايت از دين و امام زمان خويش و حفظ مكتب، در ميدان علم و عمل حماسه آفريدند. زناني را مي‌بينيم كه در مسائل سياسي و حكومتي دخالت داشته و در صحنه‌ها حور مستمر از خود نشان داده‌اند طبق دستور قرآن پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله وسلم با زنان بيعت كرده و اصولي را به آن متذكر مي‌شود. امام خميني  رحمة الله علیه درباره نقش زنان در جامعه فرمود: «زن‌ها در صدر اسلام توي ميدان‌ها مي‌رفتند... زنها در محفظه بمانند؟ چه كسي چنين چيزي به شما گفته است كه بايد اينطور باشد؟» از ديگر جلوه‌هاي بارز مشاركت اجتماعي زنان در عرصه سياست، حضور فعال آنان در ميادين جنگ است. زنان به صورت پشتيباني مي‌توانند سهمي در جهاد داشته باشند. همانگونه كه در زنان صدر اسلام، برخي از زنان براي مداواي مجروحان در جبهه حضور مي‌يافتند. در تاريخ جنگ‌هاي عصر پيامبر صلی الله علیه و آله وسلم نام زناني را كه براي آب‌رساني، پرستاري از مجروحان و مداواي آنها. تهيه غذا براي رزمندگان و انتقال اجساد مطهر شهدا به نزد خانواده‌هايشان، همراه آن حضرت در جهاد شركت نمودند، ثبت است. بانواني چون حضرت زهرا سلام الله علیها ـ حضرت زينب سلام الله علیها ـ سلمي ـ ام‌سنان ـ ام عطيه انصاريه ـ ام عماره انصاري (نسيبه)

در عصر خلافت حضرت علي علیه السلام نيز زناني چون ام‌سلمه (همسر پيامبر)، ام‌الفضل و ليلا غفاريه مشاركت سياسي داشتند. ليلا غفاريه در زمان حيات پيامبر صلی الله علیه و آله وسلم بارها در جنگ همراه آن حضرت بوده و مجروحان را مداوا نموده است. ليلا سركرده زناني بود كه پس از اتمام جنگ جمل به دستور حضرت علي علیه السلام عايشه را با 40 زن جنگجو تا مدينه همراهي كردند. بنابراين زنان همراه مردان در دفاع از دين و ايمان خويش زجر فراوان متحمل شدند كه تحمل اين سختي‌ها چه بسا آنان را لايق مرتبه شهدا ساخت.

زنان در ميدان علم:

در ميان انديشمندان مسلمان، ديدگاه‌هاي متفاوتي درباره تعليم و تعلم زنان وجود دارد كه مهمترين اين مباني: 1. منع آموزش براي زن. 2. مكروه بودن آموزش بعضي علوم براي زنان. 3. جواز آموزش

در اسلام، هيچ عاملي غير از تقوا ملاك برتري نيست. حضرت پيامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «دانش‌جويي براي هر زن و مرد مسلمان واجب است». بر همين اساس مسلمانان صدر اسلام به آموزش توجه مي‌كردند. پيامبر فرمودند: «زنان انصار، بانوان شايسته‌اي هستند و حيا مانع فقه‌آموزي آنان نمي‌شود.» فعاليت‌هاي علمي فراواني از زنان صدر اسلام نيز در كتابهاي تاريخي ثبت شده است. ابن حجر نام 1522 زن صحابي را به رشته تحرير درآورده است كه عده‌اي از آنها مصادر فقه، حديث، تفسير و معارف اسلامي بودند. يكي از افرادي كه در آن عصر خواندن و نوشتن را به ديگران ياد مي‌داد «شفاء» دختر عبدالله‌بن شمس بود. حضرت زينب كبري سلام الله علیها كرسي تدريس داشت. او بهترين الگو در مسئله آموزش به زنان در عصر ولايت بود.

زنان نابغه در شعر و ادب:

در آن روزگار نقش اجتماعي مؤثري برعهده شاعران بود و نيروي آنها بر قدرت ديگران فزوني داشت. زيرا شعر با سرعت بيشتري در خاطره‌ها نقش مي‌بست. اسلام همانگونه كه سرمايه‌هاي معنوي را راهنمايي مي‌كرد، اديب‌ها را نيز تربيت مي‌كرد تا به جاي مضامين جاهلي، درباره معارف اسلامي شعر بسرايند. نمونه‌اي از زنان سراينده شعر: ام‌هيثم (دختر اسود نخعي) 14 بيت در رثاي امام علي علیه السلام سرود، هند دختر اثاثه در جنگ احد همراه پيامبر بود، ام مسطح دختر انيس‌بن عبدالمطلب.

زنان مدافع ولايت با خطابه و شعرا:

در اين ميان زناني بودند كه اقدام به تهييج سربازان در ميدان‌هاي جنگ مي‌نمودند. اين امر با سرودن اشعار در مدح مولاي متقيان و دفاع از عقيده و مرام پاك ايشان صورت مي‌گرفت. مهمترين اين اشعار در جنگ‌ها (مخصوصاً جنگ صفين) و در مقابله با معاويه سروده شده است. عده‌اي از زنان به تلاوت و حفظ قرآن و سرودن شعر مي پرداختند مثل «هوي» كه توسط معاويه به امام حسين علیه السلام هديه شده بود.

بحث و نتيجه‌گيري: بنا به حجيت عمل حضرت زهرا سلام الله علیها، امروز نيز اگر زناني بتوانند با تحصيلات علوم ديني به مرحله‌اي از اجتهاد برسند و اوصاف لازم را داشته باشند، اشكالي نخواهد داشت كه فتوا دهند، چنانكه حضرت زهرا سلام الله علیها حتي در زمان رسول خدا و برخي زنان ديگر در زمان ائمه‌اطهار علیه السلام در خانه مي‌نشستند و فتوي مي‌دادند. تنها تفاوت اين است كه آنها به طور مستقيم، احكام و روايات را از امام مي‌گرفتند ولي امروزه، به خاطر غيبت كبري از احاديث و ادله استنباط مي‌كنند و فوا مي‌دهند. در بعضي از روايات آمده است در حكومت مهدي عجل الله تعالی الشریف سطح علمي و فرهنگي جامعه به اندازه‌اي افزايش مي‌يابد كه زنان حتي احساس خروج از منزل را نمي‌كنند، بلكه در منزل احكام خدا و پيامبر را به مردم مي‌گويند و بين انها قضاوت مي‌كنند. مقام معظم رهبري فرموده‌اند: «بايد زنان انديشمند و آگاه ايران اسلامي، راه روشن خود را ادامه دهند و گام‌ها را متين و محكم بردارند.»

 نویسنده و پژوهشگر: فرشته ولويون

منابع: مجموعه خلاصه مقالات برگزيده و كارگاه‌هاي همايش كشوري جايگاه زن در نظام سلامت_انتشارات مهر قائم