توانمندی خانواده در پیشگیری از انحرافات اجتماعی(قسمت آخر)

(بسم الله الرحمن الرحیم)
توانمندی خانواده در پیشگیری از انحرافات اجتماعی(قسمت آخر)

به علاوه استفاده از ابزار زور و قدرت در تربیت فرزندان و بروز رفتار مقتدرانه در ارتباط با اعضای خانواده، جهت پیشگیری از انحراف آنان، به دلیل اظهار توقعی فراتر از توان و ظرفیت آنها در بعضی موارد، فرد را در مقابل كارهای مقدور هم، بی تفاوت و بدون انگیزه نموده و زمینه طغیان او را فراهم می‏كند.
چنانكه پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‏فرماید:رحم الله من اعان ولده علی بره، قال قلت كیف یعینه علی بره؟ قال یقبل میسوره و یتجاوز عن معسوره و لایرهقه و لایخرق به
خدا رحمت كند كسی را كه در نیكو كاری و نیكی به فرزندش كمك كند، سؤال شد چگونه می‏تواند در این مورد كمك كند؟ فرمود: آنچه در توانایی كودك است، از او بپذیرد و آنچه انجام دادنش برای كودك طاقت فرسا می‏باشد، از او نخواهد و او را به گناه و طغیان و كارهای احمقانه وادار نكند.
بنابراین لازم است كه به جای استفاده از قدرت و تحكّم، از ابزار عواطف و احساسات استفاده نمود، زیرا ابراز عواطف و احساسات از سوی مادر در نخستین روزهای زندگی كودك، نقش مؤثری در سلامت روانی و جسمی كودك ایفا می‏كند
به طوری كه «مطابق تحقیقات «ولف واشپیتز»، در صورتی كه كودك به طور مستمر، عشق و علاقه مادر را دریافت نكند، حتی واكنش‏ها‏ی بسیار طبیعی عاطفی نیز به موقع بروز نمی‏كند.
برای مثال در فاصله سنی سه تا شش ماهگی واكنش طبیعی خنده در كودك ظاهر می‏شود، اما اگر فعالیت‏ها‏ی مادرانه ناكافی باشد، این واكنش طبیعی نیز بروز نمی‏كند. تحقیقات «مارگارت دیبل» نشان می‏دهد كه واكنش كودكان نسبت به توجه ناكافی مادر، به صورت پریدگی رنگ، از دست دادن شادابی طبیعی، تنفس نامنظم و حتی ناراحتی‏ها‏ی معده و روده و اسهال و استفراغ در كودك ظاهر می‏شود، با توجه به این تحقیقات، كودك باید در یك دوره طولانی، محبت مادرانه كافی و با ثبات را تجربه كند. تظاهر به رفتار مادرانه كافی نیست. كودك نیاز به دریافت محبت واقعی و عمیق مادر یا جانشین مادر دارد تا بتواند مراحل رشد را به طور طبیعی طی كند یا عشق و علاقه خود را به او ابراز نماید.
شیوه كنترل مدار
یكی دیگر از ابعاد وجودی انسان، رفتار یا كنش است. رفتار در یك معنای عام، شامل همه حركات و سكنات فرد است. دین، برای بهنجار كردن رفتار انسان‏ها، محدودیت‏ها‏یی را در نظر گرفته و در قالب احكام پنجگانه (واجب، حرام، مستحب، مكروه و مباح) قواعد این رفتارها را تعیین كرده است.
بنابراین گرچه دین اسلام به جهت در نظر گرفتن دیگر ابعاد وجودی انسان، وجود تعلیم و آموزش را لازم می‏داند و ارضای درست عواطف و احساسات انسانی را از طریق ایجاد روابط عاطفی ضروری می‏شمارد، اما هیچگاه نگرش تك بعدی به انسان ندارد، از این رو نظارت و كنترل را نیز برای رفتار انسان لازم دانسته و دامنه كنترل را بسیار توسعه داده و از بهترین و بیشترین ابزارها استفاده كرده است؛به طوری كه خداوند را ناظر به تمام اعمال و رفتار انسان‏ها می‏داند و هیچ عملی را از حیطه علم او خارج نمی‏داند. قرآن كریم می‏فرماید:(هو معكم این ما كنتم و الله بما تعملون بصیر)
هر كجا باشید او با شماست و خداوند به هر چه انجام می‏دهید، بیناست. همچنین حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه در این رابطه می‏فرمایند:(خداوند از صدای نعره حیوانات وحشی در دل كوه‏ها و بیابان‏ها و گناهان بندگان در خلوتگاه‏ها‏ و آمد و شد ماهیان در دریاهای ژرف و پیدایش امواج در اثر تندبادها، آگاه است).
بر این اساس، این جمله مشهور گفته شده است كه: عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نكنید.
در راستای نظارت خداوند، بخشی از نظارت متوجه حاكمان و دولتمردان قرار گرفته است تا هم دامان خود را از رفتارهای نادرست نـگاه دارند و هم دیگـران را از رفتـارهـای ناشـایست و ناصواب برحذر دارند.
این توصیه در نهج البلاغه به ویژه در نامه‏ها‏ی حضرت به مسئولین و استانداران خویش مشاهده می‏شود. بخش دیگر این نظارت و كنترل متوجه آحاد مردم در رابطه با دیگران، معطوف به اعضای خانواده و والدین است تا جایی كه وقتی این آیه نازل شد: یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم نارا؛ای كسانی كه ایمان آورده اید خود و خانواده خود را از آتش جهنم باز دارید.
جابر ابن عبدالله انصاری از پیامبر گرامی اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) پرسیدند: یا رسول الله! ما به وظیفه خود واقفیم كه باید با انجام واجبات و ترك محرمات، خود را از آتش جهنم نگهداریم، ولی نمی‏دانیم كه چگونه اهل بیت خود را از آن عذاب بازداریم؟ پیامبر فرمودند: با سه وظیفـه ای كه برای شمـا مشخص می‏كنـم: دعوت به خیر؛ امر به معروف؛ نهی از منكر.
یعنی پدر نسبت به فرزندان و همسر و مادر نسبت به همسر و فرزندان خویش دعوت به خیر داشته باشد و آنها را به انجام كارهای خوب و شایسته عادت دهند كه این امر می‏تواند در پیشگیری اعضای خانواده از انحراف تأثیر شایانی داشته باشد.
این روایت نشان می‏دهد كه مسئله امر به معروف و نهی از منكر به عنوان دو ابزار اساسی كنترل، از مسئله دعوت به خیر متمایز است و والدین وظیفه دارند كه علاوه بر دعوت به كار خیر و ارشاد به آن، در مواردی هم با جدیت و قاطعیت بیشتری فرزند را به سمت انجام كارهای خوب سوق داده و مانع انجار رفتارهای انحرافی او شوند.
بنابراین از جمله وظایف والدین در امر پیشگیری این است كه بر اعمال و رفتار فرزندان نظارت داشته و آنها را برای رفتن به مجالس و مراسم مذهبی تشویق و ترغیب نمایند و از رفتن به محیط‏های آلوده و ارتباط با افراد منحرف و بزهكار برحذر دارند.
زیرا نقش تخریبی ارتباط با این دسته از افراد و حضور در مجالس آنها به قدری است كه حضرت علی(علیه السلام) در این ارتباط می‏فرمایند:(مجالسة اهل الهوی منساة للایمان و محضرة للشیطان)
«همنشینی با هواپرستان ایمان را به دست فراموشی می‏سپارد و شیطان را حاضر می‏كند.»
بنابراین دین اسلام با توجه به ابعاد مختلف نفس انسان، دستورالعمل جامعی را تنظیم نموده است تا به نیازهای انسان در تمامی این ابعاد پاسخ گوید و از این طریق بر روشنایی عقل و خرد انسان بیفزاید، عواطف و احساسات انسان در حد معقول سیراب كند و هم رفتار و عمل بهنجار را در فرد بروز دهد. بدین ترتیب انسان می تواند با انجام تعـالیـم دینـی به نتیجـه ای مطلـوب در امـر پیشگیـری از انحـرافـات اجتماعی دست یابد.

گردآورنده:زینب قاری
منبع:سایت تبیان