ولایت و بصیرت

معنای لغوی "ولایت"

ِولایت و مشتقات آن به معنای سرپرستی، مالکیت تدبیر و صاحب اختیار بودن از واژه‌های پراستعمال قرآن کریم‌ است. ولایت، گاهی اشاره به فعل خداست که در این صورت عین توحید و یکی از اسماء و صفات خداوند است.

مفهوم شناسی "ولایت"

ولایت به معنای سرپرستی و تصدی امور که بیشتر در اندیشه شیعه مورد توجه است بر دو نوع است ولایت بر اشیاء یا شی و یا ولایت بر اشخاص یا شخص؛ ولایت بر اشیاء مانند ولایت و سرپرستی شخص بر اموال کسی که مرده است و ولایت بر شخص یا اشخاص مانند سرپرستی ولی بر همه جوانب مالی کودک، فرزند یا مجنون و یا ولایت خداوند و فرستادگان او مانند برخی از پیامبران و ائمه معصومین در امور دنیا و آخرت مومنان است.

اهمیت و جایگاه ولایت

علامه طباطبایی معتقد است که ولایت در قرآن کریم به معنای محبت نیست بلکه به معنای مالکیت تدبیر و سرپرستی است. آیه ۵۵ سوره مائده که از مهم‌ترین دلایل اثبات امامت حضرت علی است به آیه «ولایت» مشهور است. این آیه به نظر بسیاری از علمای شیعه و برخی از علمای اهل سنت مانند زمخشری، طبری، نیشابوری، فخر رازی در وصف حضرت علی(ع) نازل شده است.

ولایت اصل اجتماعی،سیاسی و معنوی

روایات بسیاری، ولایت را از اساسی‌ترین و مهم‌ترین پایه‌ها و ارکان دین اسلام برشمرده‌اند؛زیرا شامل مساله سرپرستی و زمامداری امور دینی اعم از ظاهری و باطنی، جسمی و روحی، دنیوی و اخروی، مادی و معنوی، عبادی و اجتماعی می‌شود؛ مسائلی که همه از شئون دین اسلام هستند و از اموری‌اند که رسول الله(ص) بر آن ولایت داشته است.

ولایت در اندیشه شیعه بسیار مهم است؛ چرا که در برخی از روایات، ولایت شرط قبول دیگر اعمال عنوان شده است. و این مسئله برای شخص پیامبر اکرم(ص) هم مهم بوده است؛ چون آن مقداری که رسول خدا(ص) به ولایت سفارش کردند، به دیگر مسائل دینی سفارش نکردند. حضرت محمد صلی الله علیه و آله در روایات متعددی همچون روایت عشیره، روایت انس، روایت غدیر، روایت منزلت، روایت ثقلین، روایت سفینه و ... به مساله ولایت اشاره کرده‌اند. علاوه بر این شهادت ثالثه در اندیشه شیعه؛ یعنی شهادت به ولایت امام علی(ع) در اذان و اقامه بعد از شهادت به وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر اکرم(ص) نیز نشان دهنده اهمیت ولایت در اندیشه شیعه است، امری که علمای اهل سنت آن را بدعت عنوان کرده‌اند در حالی که شواهدی نیز وجود دارد که مساله شهادت به ولایت امام علی(ع) در اذان قبلا توسط افرادی همچون سلمان و ابوذر در زمان حیات پیامبر مورد استفاده قرار گرفته است.

ولایت بر جامعه خردمندان یا «ولایت فقیه»

ولایت بر جامعه اعم از کشورداری، قضاء و داوری در ابواب جهاد و امر به معروف و نهی از منکر فقه مطرح شده است. منظور از این ولایت، ولایت بر محجوران نیست. بلکه منظور از ولایت فقیه، اداره امورجامعه اسلامی، اجرای احکام اسلامی، تامین مصالح مادی و معنوی جامعه اسلامی، حفظ نظام و کشور اسلامی در برابر دشمنان و تقویت خرمندی و دینداری مسلمانان است. در واقع ولایت فقیه ولایتِ مدیریتی بر جامعه اسلامی است که به منظور اجرای احکام و تحقق ارزش‌های دینی در راستای تحقق اهداف همه پیامبران الهی در فقه مطرح شده است.

عصمت شرط ضروری ولایت است

نصب امام معصوم از سوی خدا برای ولایت بر جامعه، مقتضای قاعده لطف است. قاعده لطف به این معناست که خداوند باید کاری کند که انسان‌ها به ایمان و اطاعت او نزدیک و از کفر و معصیت دور شوند. بنابراین وجود پیامبر لازم و ضروری است، زیرا بدون او مردم از اوامر و نواهی الهی آگاه نمی‌شوند. همین قاعده لطف اقتضا می‌کند که خداوند امامان معصوم را نیز به مردم معرفی کند، زیرا حضور امام در جامعه سبب می‌شود مردم با وظایف اجتماعی خویش آشنا شوند و به آن عمل کنند.

این رهبر سیاسی و دینی باید معصوم از گناه و خطا باشد، زیرا از آنجا که مردم، خطاکار و اهل تجاوز و تعدی به حقوق دیگرانند، اگر این رهبر سیاسی غیر معصوم باشد، نمی‌تواند مانع فساد و عصیان مردم شود و اگر اینطور باشد قاعده لطف خداوند محقق نخواهد شد. معرفی ولی یا امام از طرف پیامبر یکی دیگر از شرایط خاص ولی است، چرا که یکی از شرایط ولی عصمت است و از آنجا که عصمت صفت پوشیده‌ای است کسی از آن آگاهی دارد که علم باطن و غیب داشته باشد.

منابع:
_طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان،۱۳۷۴ش، ج۶،ص ۱۵؛ طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام،‌ ۱۳۹۰ش، ص۸۵؛ جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۰-۱۳۲؛ حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۵، ص۱۴-۱۸.
_طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۳۷۴ش، ج‌۱۸، ص۲۶-۲۷.
_رحیمی اصفهانی، ولایت و رهبری، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۱۹-۱۲۱.
_برای نمونه نگاه کنید به:‌ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸-۲۴، باب دَعائِم الاسلام.
_طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام،‌ ۱۳۹۰ش، ص۱۲۶.
_حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۲، ص۲۰۶.
_برای نمونه نگاه کنید به:‌ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۸۳،‌ ح۸ و ج۲، ص۱۸و۱۹،‌ ح۵.
_ مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۷۰.
_ حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۲، ص۲۰۶.
_ جمعی از نویسندگان، پاسخ به پرسش‌های کلامی- تاریخی و فقهی، ۱۳۹۳ش، ص۱۹-۵۳۵.
_جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۸.
_ جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۸.
_جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۸.
_جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۷- ۱۲۸.
_علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۱۴ق، ص۳۶۲؛ حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۲، ص۱۲۱؛ منصوری لاریجانی‌، عقیق ولایت‌، ۱۳۹۰ش، ص۳۲.
_ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۱۴ق، ص۳۶۳؛ شیخ طوسی، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ۱۴۰۶ق، ص۱۳۰.
_ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۱۴ق، ص۳۴۹-۳۵۰؛ حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۲، ص۱۲۱.
_علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۱۴ق، ص۳۶۲؛ حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۲، ص۱۲۲.
_حکیم، الإمامة و أهل البیت، ۱۴۲۴ق، ص۱۱۱؛ حلی، کشف المراد، ۱۳۱۴ق، ص۳۶۴.
_منصوری لاریجانی‌، عقیق ولایت‌، ۱۳۹۰ش، ص۳۳.
_حکیم، الإمامة و أهل البیت، ۱۴۲۴ق، ص۱۱۱؛ حلی، کشف المراد، ۱۳۱۴ق، ص۳۶۶.