آزادی و احترام به عقیده در نگاه قرآن

آزادی عقیده ، آزادی انسان و امنیت درتمام ابعاد از مهمترین اموری است که در قوانین قرآن پیش بینی شده است ، آیه معروف لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی :« اکراهی در پذیرش دین نیست ، چرا که راه راست از گمراهی آشکار شده و دلایل منطقی به قدر کافی وجود دارد (بقره256)
در یک جا یکی از اهداف مهم بعثت رسول الله (ص) را ، شکستن زنجیرهای اسارت می شمرد و می فرماید : و یضع عنهم اصرهم و الاغلال التی کانت علیهم : «پیامبر بارهای سنگین را از دوش آنها برمیدارد و زنجیرهایی را که دردست و پای آنها بود فرو می نهد» (اعراف -157)
و در جای دیگر افراد با ایمان را مخاطب ساخته می گوید : یا عبادی الذین آمنوا ان ارضی واسعه فایای فاعبدون : «ای بندگان من که ایمان آوردید! زمین من گسترده است (آزاد هستید و هرجا می خواهید بروید) تنها مرا بپرستید» (عنکبوت -56)
در قرآن مجید ماجرای عجیبی درباره «اصحاب اخدود» همان شکنجه گرانی که افراد صالح و با ایمان را به خاطر اعتقادشان در گودالهای آتش می افکندند ، نقل می کند و می گوید : این شکنجه گران تنها برای سلب آزادی عقیده و ایمان دست به این کار زده بودند ، سپس شدیدترین عذابهای الهی را برای آنها بیان می کند : ان الذین فتنوا المومنین و المومنات ثم لم یتوبوا فلهم عذاب جهنم و لهم عذاب الحریق : «کسانی که مردان و زنان با ایمان (به منظور سلب آزادی عقیده) مورد آزار و شکنجه قرار دادند سپس توبه نکردند ، عذاب دوزخ ، عذاب آتش سوزان ، ویژه آنها است» (بروج -10)
قرآن مجید نعمت «امنیت» را آن چنان بزرگ برمی شمرد که برهر چیز دیگر مقدم می دارد . به همین دلیل هنگامی که ابراهیم خلیل (ع) وارد سرزمین خشک و سوزان و بی آب و علف مکه شد و خانه کعبه را بنا کرد ، قرآن می گوید اولین چیزی که از خداوند برای ساکنان آینده آن سرزمین تقاضا کرد نعمت امنیت بود رب اجعل هذا بلد امنا وارزق اهله من الثمرات : «پروردگارا! این سرزمین را شهر امنی قرار بده و اهل آن را ، از ثمرات گوناگون روزی ده » (بقره -126) .
و در جای دیگر همین معنی را با تعبیر دیگری از او نقل می کند : رب اجعل هذا البلد امنا و اجنبنی و بنی ان نعبد الاصنام: « پروردگارا این شهر (مکه) را شهر امنی قرار ده ، و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاه دار» (ابراهیم-35)
در آیه قبل، نعمت امنیت برمسائل اقتصادی ، مقدم ذکر شده و در آیه دوم بر توحید ، گویی اشاره به این دارد که نه دین و نه دنیا بدون امنیت در محیط ، تامین نمی شود.
قرآن حتی ناامنی را از کشت و کشتار بدتر می شمرد و می گوید: والفتنه اشد من القتل :«فتنه از کشتار هم بدتر است »(بقره -191)
گرچه «فتنه» معانی زیادی – (مانند شرک ، شکنجه و آزار و فساد) – ولی هیچ بعید نیست که مفهوم آیه فوق آنجنان گسترده باشد که همه این معانی را شامل شود . بنابراین ایجاد ناامنی و فساد در سطح جامعه چیزی بالاتر از خونریزی است چرا که هم سرچشمه خون ریزی می شود و هم مفاسد دیگر.
این نکته نیز گفتنی است که در اسلام نوعی «امینت» پیش بینی شده که در هیچ قانونی از قوانین دنیا وجود ندارد و آن امنیت حیثیت و آبروی افراد ، حتی درمحیط افکار دیگران است .
به تعبیر گویاتر ، اسلام اجازه نمی دهد که هیچ مسلمانی نسبت به دیگران سوء ظن و بدگمانی داشته باشد و در محیط فکر خود حیثیت و آبروی دیگران را مخدوش سازد. در آیه 12 سوره حجرات می خوانیم یا ایها الذین امنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا :« ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری از گمانها دوری کنید چرا که بعضی از گمانها گناه است و (در کار دیگران) تجسس نکنید ».
اسالم می خواهد در جامعه اسلامی امنیت کامل حکمفرما باشد . نه تنها مردم نسبت به یکدیگر تهاجم نکنند بلکه از نظر زبان ، و از آن بالاتر از نظر اندیشه و فکر یکدیگر ، در امان باشند و هرکسی احساس کند دیگری در منطقه افکار خود ، تیرهای تهمت را به سوی او نشانه گیری نمی کند و این امنیتی است در بالاترین سطح ، که جز در یک جامعه مومن و قوانین اسلامی امکان پذیر نیست .
قابل توجه این که نهی از کثیری از گمانها شده ، ولی به هنگام بیان علت می گوید بعضی از گمانها گناه است . این تفاوت تعبیر ممکن است از این جهت باشد که گمانهای بد در حق دیگران گاه مطابق واقع وگاه برخلاف واقع است و از آنجا که نوع دوم گناه است ، بنابراین باید از همه گمانهای بد که تحت عنوان «کثیرا من الظن» واقع شده ، دوری کند.
آخرین نکته در این بحث این که : اسلام تا آن حد به امنیت داخلی جوامع اسلامی اهمییت داده است که توسل به زور و نیروی نظامی را در اختلاف و کشمکشهای داخلی ، در صورتی که شیوه های مسالت آمیز سودمند واقع نشود تجویز کرده در همان سوره حجرات که به یک معنا سوره امنیت است در آیه 9 می خوانیم :و ان طائفتان من المومنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما فان بغت احدیهما علی الاخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفیء الی امر الله فان فاءت فاصلحوا بینهما بالعدل اقسطوا ان الله یحب المقسطین.
«هرگاه دو گروه از مومنان با هم به نزاع و جنگ پردازند درمیان آنها صلح برقرار سازید و اگر یکی از آنگاه بر دیگری تجاوز کند با طایفه ظالم پیکار کنید تا به فرمان خدا باز گردد، هرگاه بازگشت ( و زمینه صلح فراهم شد) در میان آن دو بر طبق عدالت ، صلح برقرار سازید و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد (حجرات-9)
در تعبیرات این آیه درست دقت کنید : بند بند آن از برنامه ریزی دقیق برای پایان دادن به هرگونه ناامنی اجتماعی، با استفاده از بهترین روشهای مسالت آمیز و سرانجام توسل به زور – اگر روشهای دیگر مفید واقع نشود – حکایت دارد .
بدیهی است مخاطب در این آیه ، مجموعه جامعه اسلامی و یا به تعبیر دیگر حکومت اسلامی است .