نگاهی کوتاه به زندگی امام جواد علیه السلام

امام محمدتقی علیه السلام، در ماه رجب سال 195ه.ق پای به عرصه جهان گذاشتند و در آخرین روز از ماه ذی القعده سال 220ه.ق به شهادت رسیدن. ایشان فرزند امام رضا علیه السلام و حضرت خیزران بودند.

مادر آن حضرت

نام مادر امام جواد علیه السلام «سبیکه» بود و امام رضا علیه السلام او را خیزران نامید. سبیکه از خاندان ماریه قبطیه مادر ابراهیم پسر پیامبر اسلام بود و از برترین زنان آن عصر به شمار مى رفت. او اهل نوبه بود، و از این جهت او را سبکیه نوبیه نامیده اند.

اهل نوبه، مسیحی بودند و به دنبال شکست آنان از مسلمین، سبیکه (خیزران) در زمره اسرا به عنوان کنیز فروخته شد، وی از نظر فضایل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و جزء برترین زنان عصر خود بود. امام رضا علیه السلام، از خیزران (سبیکه) به عنوان بانویی منزه و پاکدامن و با فضیلت یاد می کردند و می فرمودند:

او این شرافت و مقام را یافت که همسر امام رضا و مادر امام جواد علیه السلام گردد. این موقعیت نشانگر منزلت و ارزش او در درگاه الهی است. سالها قبل از به دنیا آمدنش رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره او و فرزندش امام جواد علیه السلام فرمود: «بأبی ابن خیرة الاماء النوبیة الطیبة» پدرم فدای پسر بهترین کنیزان باد که اهل نوبه و پاکیزه و مطهر است. (1)«سبیکه در قداست و پاکی شبیه حضرت مریم علیها السلام می باشد و پاک و پاکیزه آفریده شده است.»

حدیث امام جواد , شهادت امام جواد

امامت در کودکی

بعد از به دنیا آمدن امام جواد علیه السلام، مامون حضرت امام رضا علیه السلام را به طوس فراخواند و آن حضرت همسر و فرزندش را با خود نبرد و آن‌ها در مدینه ماندند.

حضرت جواد(علیه السلام) نخستین امامى بود که در کودکى به منصب امامت رسید، طبعا نخستین سؤالى که در هنگام مطالعه زندگى آن حضرت به نظر مى‌رسد، این است که چگونه یک نوجوان مى‌تواند مسئولیت‌حساس و سنگین‌امامت و پیشوایى مسلمانان را بر عهده بگیرد؟ در پاسخ این سؤال باید توجه داشت: درست است که دوران شکوفایى عقل و جسم انسان معمولا حد و مرز خاصى دارد که با رسیدن آن زمان، جسم و روان به حد کمال مى‌رسند، ولى چه مانعى دارد که خداوند قادر حکیم، براى مصالحى، این دوران را براى بعضى از بندگان خاص خود کوتاه ساخته، در سالهاى کمترى خلاصه کند. در جامعه بشریت از آغاز تا کنون افرادى بوده‌اند که از این قاعده عادى مستثنا بوده‌اند و در پرتو لطف و عنایت‌خاصى که از طرف خالق جهان به آنان شده است در سنین کودکى به مقام پیشوایى و رهبرى امتى نائل شده‌اند،‌که نمونه‌های آن در قرآن آوره شده شده است، مانند حضرت یحیی (2) و حضرت مسیح(علی نبیّنا و آله و علیه السّلام).

فضای سیاسی در زمان آن حضرت

امام جواد(ع) در دوره ای امامت خویش را آغاز کرد که به رغم اقتدار شیعیان، عرصه سیاسی و اجتماعی جامعه گرفتار چالش های عمیق عقیدتی و درگیری های مختلف شده بود. دوران امامت آن حضرت با خلافت دو نفر از خلفای ستم پیشه عباسی (مأمون و معتصم) مقارن بود.

مأمون به دلیل این که با قتل امام رضا(ع) دچار بدنامی و تزلزل شده بود، صلاح نمی دید که بیش از آن به آزار امام جواد(ع) بپردازد. هم چنین به دلیل قدرت شیعیان در آن روزگار تمام سعی خود را بر آرام نگه داشتن اوضاع مصروف می داشت، لذا به منظور دست یابی به چنین هدفی ناچار شد آن حضرت را مانند پدرش امام رضا(ع) در قدرت سهیم کند. امام ولایتعهدی را قبول کرد، مشروط بر این که هرگز در کاری دخالت نکند و این امر مشروع بودن حکومت خلیفه را با سؤال روبه رو می کرد. امام جواد با گذاشتن شروطی مبنی بر دخالت نکردن در امور، عملاً ناچار شدن خود را به پذیرش ولایتعهدی به نمایش گذاشت و نقشه خلیفه را که با این هدف درصدد کسب مشروعیّت بود، ناکام گذاشت.

ایشان به رغم محدودیّت های موجود از سوی دستگاه خلافت، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ می کرد. در سراسر قلمرو حکومت مأمون و معتصم آن حضرت کارگزارانی را اعزام می کرد و با فعالیّت های سیاسی گسترده از تجزیه نیروهای شیعه جلوگیری می نمود. از جمله: آن بزرگوار به وکلای خود اجازه می داد که به درون دستگاه خلافت نفوذ کرده و مناصب حسّاس حکومتی را در دست بگیرند. هم چنین برخی از کارگزاران امام نیز به عنوان حاکم شهرها منصوب شدند و همه امور را با دقّت تحت نظر داشتند.(3) در دوران امامت امام نهم بعضی از انحرافات عقیدتی مطرح بود که ریشه در دوران های قبل داشت، ولی آن بزرگوار به مناسبت هایی با این انحرافات برخورد می کرد و با اعلام موضع خویش، نظر حق و صائب را بیان می نمود و مردم را از باورهای ناصحیح و غلط باز می داشت.

حدیث امام جواد , شهادت امام جواد

شهادت امام جواد علیه السلام

شهادت آن بزرگوار در سال ۲۲۰ هـ.ق واقع شد و ایشان ۲۵ ساله بودند(4) قول مشهور در ارتباط با رحلت این امام بزرگوار این است که ایشان توسط معتصم خلیفه عباسی مسموم شده و به شهادت رسیده اند. سید محمد کاظم قزوینی می نویسد: «چیزی که واضح است و شکی در آن نیست این است که امام جواد ـ علیه السّلام ـ به مرگ طبیعی از دنیا نرفته است. هیچ یک از مورخین نگفته اند که امام به واسطه مرضی یا دردی از دنیا رفته است. بلکه قول صحیح آن است که بگوئیم: مورخین و محدثین (الا تعداد بسیار نادری) اتفاق بر این دارند که امام جواد ـ علیه السّلام ـ را معتصم مسموم کرد.(5) مشخص است که فرمان قتل آن حضرت از جانب معتصم بوده است و عموم مورخان و محدثان قائلند که این سم توسط ام الفضل همسر ایشان به آن حضرت داده شده است.

1) بانوان عالمه و آثار آنها، ص 31

2) قرآن مجید در سوره مریم- آیه 12 ، درباره حضرت یحیى و رسالت او و اینکه در دوران کودکى به نبوت برگزیده شده است، مى‌فرماید: «یا یحیى خذ الکتاب بقوة و آتیناه الحکم صبیا» : «اى یحیى کتاب (آسمانى) را با نیرومندى بگیر، و ما فرمان نبوت را در کودکى به او دادیم‌»

3) تاریخ غیبت، امام دوازدهم، حسین جاسم، ترجمه سید محمد نقی، آیت اللّهی، ص ۷۸ - ۷۹.

4) شیخ مفید، الإرشاد، قم، نشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳.

5) قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الی اللحد، تهران، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ص۳۹۹.