انفاق درسیره فاطمی

انفاق در سیره فاطمی
از دیدگاه اسلام و قرآن ، انفاق دارای مراتبی است که از لحاظ ارزش و اهمیت متفاوت از یکدیگرند و البته ارزش هریک وابسته به پرهیز از منت گذاری و ریا انجام خالصانه آن در راستای جلب رضایت خداوند رحمان است و قرآن کریم در یک آیه ، انفاقی را که با منت و ریا همراه است ک بخشش باطل معرفی می نماید و چنین انفاقی را قشر نازکی از خاک که روی تخته سنگی را پوشانده تشبیه میکند که باران شدید آن را می شوید و از بین میبرد و از این رو ، کشاورز هیچ گونه بهرهایی از آن نمی تواند ببرد ( بقره / 264)

و در آیه دیگر ، انفاقی که با اخلاص و به نیت کسب خشنودی خداوند انجام میگیرد به سرسبزی باغی درمکانی بلند تشبیه میکند که از طراوت باران و شبنم برخوردار گردیده و ثمرات پر برکتی را به همراه آورده است . ( بقره / 265)
آنچه در این دو آیه قابل تامل است اینکه انفاق کننده گان ریایی به تخته سنگ و انفاق کننده گان مخلص و به باغ پر ثمر تشبیه شده اندکه نشان می دهد عمل انفاق تاثیر مستقیم بر ارض وجودی انسان و صفحه صفیر او دارد و چنانچه برخوردار از عنصر اخلاق باشد سرسبزی بهشت را برای وجودش به ارمغان می آورد .
اینک مراتب انفاق را با توجه به رفتار خالصانه و جلوه هایی از زندگانی حضرت زهرا (س) بر میشماریم .
1- صدقات
2- مواسات
3- ایثار و از خود گذشتگی
صدقات : اولین مرتبه انفاق ، صدقه است که افراد به دلخواه ، بخشی ازمال خود را به فقرا و مساکین و هرکس که از آنها درخواست کمک نموده ، می بخشد صدقه هم موجب زیاد شدن رزق و روزی است که امیر مومنان (ع) فرمود ( استغزلوا الرزق بالصدقه ) به وسیله صدقه ، طلب نزول روزی کنید و هم باعث حفظ ایمان باشد و فرمود : ( موسوا ایمانکم بالصدقه ) ایمانتان را به وسیله صدقه اداره و سرپرستی کنید ) و هم سبب بخشایش گناهان است که قرآن کریم این اثر را برای هرکدام از انفاق علنی و پوشیده به خاطر مصالحی که هریک دارند – ذکر نموده و فرموده است : ( اگر صدقه ها را آشکارا بپردازید ( از آن روی که خلوص نیت نزدیکتر است ) برای شما بهتر است و در هر حال خداوند پاره ای از گناهان را از شما می زداید و خدا به آنچه میکنید آگاه است . ( بقره 271)
دراین خصوص ، حضرت زهرا (س) توجه ویژه ای به فقرا داشت و هیچ مستمند و نیازمندی را از در خانه اش دست خالی رد نمی فرمود از جمله : نقل شده که پیامبراکرم ) (ص) فاطمه زهرا (س) یک دست پیراهن نو به دخترش داده بود تا در شب عروسی بپوشد هنگامی که حضرت زهرا (س) به خانه زفاف رفت و بر سجاده عبادت بود در حال مناجات با پروردگار بود ، زن مستمندی به در خانه آمد و اظهار نیاز کرد و لباسی طلبید فاطمه (س) که در آن وقت در پیراهن داشت : یکی کهنه و دیگری نو به مصداق آیه ( من تنالوا ) لبر حتی تنفقوا مما تهبون ، ( آل عمران 92) هرگز به نیکی دست نمی یابد . از نیکان نمی شوید مگر اینکه از آنچه دوست میدارید ( انفاق کنید ) پیراهن نو را به فقیر بخشید . فردای آن شب چون رسول خدا پیراهن کهنه را در تن او دید و از علت آن پرسید حضرت زهرا (س) عرض کرد کرد : آن را به فقیر دادم و این روش را از شما آموخته ام :
2- مواسات
مواسات به معنای تقسیم و نصف کردن اموال با نیازمندان است و این در صورتی است که اموال شخص به اندازه کفاف خود او باشد ودر همان مقدار کفاف دیگری را نیز شریک سازد و لکن اگر افزون بر اندازه کفاف داشته باشد و از آن مقدار زیادی به کسی ببخشد به آن مواسات نمی گویند و در واقع مصداق صدقه می باشد.
در روایات معصومین (ع) مواسات بدین صورت تفسیر شده که انسان امکانات و دارایی های خود را طوری در اختیار برادران دینی نیازمند خود بگذارد که آنان نیز بتوانند همانند مالک اصلی استفاده کنند : چنان که در روایتی امام کاظم (ع) خطاب به یکی از اصحاب خود به نام عاصم فرمود : ( ای عاصم ! در زمینه دوستی و همدردی و مواسات با یکدیگر چگونه هستند ؟ او در جواب ، عرض کرد : در بهترین وصفی که یک نفر می تواند باشد امام فرمود : ( آیا چنین هست که فردی از شما در هنگام تندرستی به دکان یا منزل برادرش برود و داخل او را بیرون بکشد و آنچه احتیاج دارد بردارد و برادرش به او اعتراض نکند؟ ) عاصم گفت : خیر این طور نیست امام فرمود : ( بنابراین ) شماها باهم آن طور که من دوست دارم ، نه نیستند .
البته مواسات مطلوب این است که افراد شرایط زندگی خود را با وضعیت زندگی اقشار کم درآمد جامعه وفق دهند تا بدین ترتیب هم با آنان احساس همدردی کنند وهم در جهت رفع مشکل فقرشان به نوبه خود تلاش نمایند . زندگی مشترک فاطمه (س) و علی (ع) نیز در حالی شکل گرفته بودکه در جامعه نوپای اسلامی فقیران و مستمندان و گرسنگان زیادی به سر می بردند و از این رو ایشان میکوشیدند به پیروی از رسول خدا (ص) زندگی ساده و به دور از تجملات را برای خود تدارکات ببیند و به مواسات اسلامی عمل کنند . نمونه ذیل از این نوع است :
صدقه فاطمه (س) برا ی خشنودی پیامبر (ص)
نقل شده که چون حضرت رسول (ص) از سفری مراجعت می فرمود اول به خانه حضرت فاطمه (س) تشریف می بردو مدتی می ماند و بعد از آن به منزل خود می رفت . در یکی از سفرهای پیامبر (ص) به حضرت زهرا (س) برای خود دستبند و گلو بند و گوشواره از جنس نقره تهیه کرده و پرده این بر در خانه خود آویخته بود. هنگامی که رسول خدا (ص) از سفر مراجعت کرد و به خانه فاطمه زهرا (س) وارد شد ، چون چشمش به زینت های مورد استفاده فاطمه (س) افتاد با ناراحتی از خانه بیرون رفت و به مسجد وارد شد و در کنار منبر نشست حضرت زهرا (س) همه آن زینت ها را به نزد پدر فرستاد و پیغام داد که دخترت سلام می رساند و می گوید : اینها را در راه خدا انفاق کنید ! و چون آنها را به نزد پیامبر (ص) آوردند ، سه مرتبه فرمود : ( آنچه را که می خواستم ) فاطمه انجام داد . پدرش به فدای او باد )
مواسات در روایات ائمه اطهار (ع) از نشانه های مومن حقیقی واز علایم شیعیان و پیروان راستین اهل بیت (ع)به شمار آمده است ، اما با مقام ارزشی که این مرتبه از انفاق ( مواسات) دارد ) پایه ی ارزش وهمت ( ایثار ) که مرتبه بعدی انفاق است نمی رسد در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم که آن حضرت درجواب ابابن تغلب که از حق مومن بر مومن سوال کرده بود : فرمود : ( ای ابان ! مالت را با او نصف کن ! ) وقتی ابان از این سخن امام متعجب شد ، فرمود : ( ای ابان آیا از آن آگاه نیستی که خدای بزرگ درباره کسانی که ایثار و از خود گذشتگی می کنند چه فرموده است ؟ ( ابان پاسخ داد چرا آگاه هستم . آن گاه امام ادامه داد : ( هنگامی که مالت را با او نصف میکنی ایثار نکرده ای بلکه تو واو با یکدیگر برابرید ( و به مواسات رفتار کرده اید ) هنگامی ایثار کرده ای که از نصف مال خود نیز به او ببخشی .
ایثارو فداکاری فاطمه (س)
برترین و والاترین مرتبه انفاق ایثار است که چنان که اشاره شد فرد نه تنها اموال خود را با مستمندان نصف میکند بلکه آنان را برای خود مقدم و نصیب خویش را نیز به آنها نقدیم می نمایند و این به بیان امیر مومنان (ع) عالی ترین مصداق بزرگواری و جوانمردی است : (غایه المکارم الایثار ) و به راستی نمونه بارز ایثار و فداکاری ، اهل بیت عصمت و طهارت (ع) وخاصه حضرت زهرا (س) هستند که در ذیل به نمونه هایی اشاره میکنیم
ایثارو فداکاری فاطمه (س)
عرب تازه مسلمانی در مسجد مدینه از مردم کمک خواست پیامبر (ص) به اصحاب خود نگریست سلمان فارسی برخاست تا نیاز آن بی چاره با برطرف سازد هر جا رفت با دست خالی برگشت با نا امیدی به طرف مسجد می آمد که چشمش به منزل حضرت زهرا (ص) افتاد با خود گفت فاطمه (ص) و منزل او سرچشمه نیکوکاری است . درب خانه آن حضرت را کوبید و داستان عرب مستمند با شرح داد حضرت زهرا فرمود : ای سلمان سوگند به خداوندی که حضرت محمد(ص) را به پیامبری سه روز است که غذا نخورده ایم و فرزندانم از شدت گرسنگی بی قراری میکرده اند و خسته و مانده به خواب رفته اند اما من نیکی و نیکوکاری را که درب منزل مرا کوبیده است رد نمیکنم
آنگاه پیراهن خو را به سلمان داد تا در مغازه فروشنده گرو گذاشته مقداری وخرما و جو قرض بگیرد سلمان فارسی میگوید پس از دریافت جو وخرما به طرف منزل فاطمه (س) آمدم و گفتم : ای دختر رسول خدا ! مقداری از این غذاها را برای فرزندان گرسنه ات بردار پاسخ داد ای سلمان این کار فقط برای خدا بزرگ انجام دادیم و هرگز آن را بر نمیداریم
نتیجه :
چنان که بیان شد انفاق چه به صورت صدقه و چه به صورت مواسات و یا ایثار از مهم ترین اعمال خیر و نیک اخلاقی که آثار متعدد فردی و اجتماعی در زمینه خودسازی و تزکیه نفس و رفع اختلافات طبقاتی دادو هر چه از عنصر اخلاص بهره بیشتری ببرد از ارزش معنوی والاتری برخوردار است و تکامل نفسانی تاثیر بیشتری می گذارد و دراین زمینه سیر عملی دخت رسول اکرم (ص) حضرت فاطمه زهرا ( س) می تواند بهترین اسوه اخلاقی برای زنان و مردان مومن باشد .