آموزه ها ی تربیتی عاشورا

مطمئنا با توجه و تفکر بر قیام اباعبدالله می توان از این حماسه بزرگ درس ها و عبرت های فراوانی گرفت که در این مقاله سعی شده به بخشی از این درس ها اشاره کرد:
آموزه های سیاسی عاشوار
اشاره
حرکت و نهضت امام حسین علیه السلام یک جنبش خصوصی یا خانوادگی نبود بلکه حرکتی عظیم و انقلابی بزرگ علیه حکومت وسیع بنی امیه بود و از این رو یک حرکت سیاسی محسوب می شود که از جهات گوناگون می تواند سرمشق و الگوی سیاسی جوامع باشد که
مهمترین آنها عبارتند:
رعایت تعهدات و پیمان های سیاسی
امام حسین علیه السلام با اینکه معاویه را انسان شایسته ای برای رهبری جامعه اسلامی نمی دانست ولی تا وقتی معاویه زنده بود با او درگیری شدید پیدا نکرد و به جنگ برنخاست چرا که می خواست به پیمان صلحی که امام حسن علیه السلام با معاویه بسته بود احترام بگذارد [1] .اما هنگامی که معاویه تلاش کرد قبل از مردن خویش برای یزید بیعت بگیرد امام حسین علیه السلام تسلیم نشد ولی قیام خویش را تا بعد از مرگ معاویه به تأخیر انداخت [2].
مذاکرات سیاسی بعنوان مرحله ای از مبارزه
اشاره
امام حسین علیه السلام به عنوان یک مرحله از مبارزه با دشمن، مذاکره سیاسی را می پذیرد ولی نکات جالبی را رعایت می کند که مهمترین آنها عبارتند از:1
- در مدینه جواب صریحی به دشمن نمی دهد و از بروز فتنه و بهانه دادن بدست دشمن جلوگیری می کند و وقتی «ولید بن عتبه» از او می خواهد که با یزید بیعت کند می فرماید: «مردم را جمع کن که شخصی همچون من بیعت سری نمی کند [3] .»2 - با وعده دادن دشمن را معطل می کند.3 - مسائل امنیتی را رعایت می کند و بوسیله همراه بردن محافظ به کنار خانه حاکم مدینه (ولید) [4] و نیز هنگام مذاکرات با عمربن سعد از غافلگیر شدن خویش جلوگیری
می کند.4 - به فرمانده دشمن وعده هایی می دهد و سعی می کند او را به طرف خویش جذب کند [5] .5 - از تهدیدهای دشمن نمی هراسد و تهدیدهای سیاسی و نظامی را با شدت جواب می دهد. [6] .6 - رقیبان سیاسی و اهداف آنها را کاملا می شناسد و از این رو وقتی ابن زبیر (رقیب سیاسی او در مکه) خدمت امام حسین علیه السلام می رسد و او را نصیحت می کند... امام می فرماید: «بهترین چیزی که از شخص دوست می دارد این است که من به عراق بروم زیرا می داند که با وجود من، کسی در مکه به او تمایل پیدا نمی کند.»7 - گاهی جواب دشمن را نمی دهد تا او را تحقیر کند و در انتظار نگه دارد و از صلابت بیندازد و از این رو بود که به دو ناله ی عمربن سعد پاسخ نداد.

ستم ستیزی (عدم پذیرش ذلت سیاسی)

یکی دیگر از آموزه های سیاسی قیام حسین علیه السلام مبارزه با ظلم و زیر بار ذلت نرفتن است و این از شعارها و پیام های مهم عاشورا است که سرمشق و الگوی هر شیعه در طول تاریخ بوده است. آری رهروان حسین علیه السلام مرگ با عزت را بر زندگی ذلیلانه ترجیح می دهند.«موت فی عز خیر من حیات فی ذل.» [7] و حسینیان سعادت را در شهادت و خسارت را
در زندگی با ظالم می دانند. [8] آری این شعار پرچم هر روهرو حسین علیه السلام است که ذلت از ما دور است.«هیهات منا الذله» [9] .در مکتب حسین علیه السلام معیار سعادت، پول، زندگی و مرگ نیست بلکه معیار عزت و ذلالت است .چرا که مرگ هر چه هست برای همه هست اما مهم آن است که دیدگاه هر کس نسبت به مرگ چیست و حسین علیه السلام تعریف تازه ای از مرگ ارائه کرد و این دیدگاه را تغییر داد و روشن ساخت که مرگ در زندگی با ستمگران است و حیات در شهادت نهفته است.
آموزه های نظامی قیام
اشاره

وقتی انسان از دیدگاه نظامی به قیام عاشورا نظر می افکند و به نکات ظریفی برخورد می کند که امام حسین علیه السلام به آنها توجه کرده است و بنظر می رسد که او یک افسر نظامی تمام عیار است که در دانشکده های افسری بزرگ جهان دوره های عالی نظامی و فرماندهی را گذرانده است. برنامه های نظامی امام حسین علیه السلام در قیام عاشورا آموزه های زیادی دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
نظم در سپاه و فرماندهی
امام حسین علیه السلام اسوه نظم و نظام در ساماندهی لشگریان خویش بود. و از این جهت نیز آموزه هایی برای پیروان خود دارد، برای نمونه به موارد زیر توجه کنید:1 - امام علیه السلام برای سپاه خویش پرچم و علامت و یک نفر علمدار معین کرد که پرچمدار او برادرش ابوالفضل علیه السلام بود [10] و همین امور موجب نظم سپاه و جمع شدن سپاهیان گرد یک
محور می شد.2 - امام علیه السلام طرف راست و چپ لشگر را مجزا و منظم نموده بود [11] .3 - سلسله مراتب در سپاه امام حسین علیه السلام رعایت می شد برای مثال، در عصر تاسوعا وقتی لشکر دشمن به قصد حمله حرکت می کند امام علیه السلام از عباس علیه السلام برادرش می خواهد که از سپاه دشمن سؤال کند: قصدشان چیست؟او سؤال امام را از دشمن می پرسد ولی جواب آنها را نمی دهد بلکه از آنها می خواهد که صبر کنند و سخنان سران سپاه دشمن را به امام علیه السلام منتقل می کند تا از امام پاسخ آنها را دریافت کند [12]
جذب نیروهای جدید به سپاه

یکی از آموزه های تربیتی قیام امام حسین علیه السلام آن است که به فکر نجات نیروهای دشمن و افزایش نیروهای سپاه خود بود و در این مورد چنین عمل می کرد:اول: جذب نیروهای بی طرف
از صحنه ی نبردامام علیه السلام از راه های گوناگون سعی می کرد تا این افراد را هدایت کند و یا با سپاه حق همراه سازد. 1 - فرستادن نامه:امام نامه ای برای بزرگان کوفه [13] و برخی از سران بصره نوشتند و نامه امام بر بزرگان بصره تاثیر گذارد و عده ای از مردم بصره برای یاران امام شتافتند ولی دیر شده بود و در بین راه خبر شهادت شهادت امام حسین علیه السلام به آنها رسید [14] .2 - دعوت افراد بوسیله فرستادن پیک:امام حسین علیه السلام در محل «زرود» شخصی را نزد «زهیر بن قیس» فرستاد و او را به مذاکره و صحبت فرا خواند کرد اما زهیر پاسخ مثبت نداد اما زن زهیر به شوهرش پرخاش کرد که چرا دعوت فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را اجابت نمی کنی و بدنبال این گفتگو زهیر خدمت امام حسین علیه السلام رسید و به سپاه حضرت ملحق شد [15] .3 - فرستادن پیک برای قبایل کربلا:امام علیه السلام «حبیب بن مظاهر» را به طرف قبیله «بنی اسد» فرستاد و اجازه داد که حبیب از آنها درخواست کمک کند.
رسیدگی به امور رزمندگان

یکی از برنامه های آموزنده امام علیه السلام رسیدگی به امور سپاهیان بود. برای مثال، در شب عاشورا خبر رسید که فرزند «محمدبن بشر خضرمی» (یکی از یاران آن حضرت) در ناحیه ی ری (ثغرالری) اسیر شده است و حضرت بیعت خود را از او برداشت تا برود و فرزندش را آزاد کند ولی او قبول نکرد.پس امام پنج پارچه قمیتی که هزار دینار ارزش داشت در اختیار «محمد بن بشر» گذاشت که به فرزند دیگرش بدهد تا بتواند برادرش را (با پرداخت بهای آزادی او) رها سازد [16
اهمیت به نظافت و عبادت نظامیان

یکی از آموزه های نظامی عاشورا توجه امام حسین علیه السلام به نظافت و عبادت سپاهیان بود، برای مثال، در شب عاشورا امام علیه السلام به اصحاب می فرمود: «قوموا فاشربوا من الماء یکن آخر زادکم و توضأوا واغتسلوا و اغسلوا ثیابکم لتکون اکفانکم.» [17] .بپاخیزید و آخرین بار آب بنوشید و وضو بگیرید و غسل کنید و لباسهایتان را بشویید تا کفن شما باشد.
آموزه های عبادی
اشاره

امام حسین علیه السلام در همان حال که به نبرد عاشورا اهمیت می داد و همچون فرمانده ای کارآزموده عمل می کرد، به امور عبادی و معنویات نیز اهمیت می داد، که به چند نمونه اشاره می کنیم:

اهمیت دادن به نماز

1 - امام حسین علیه السلام در میدان جنگ به همراه لشکر دشمن به نماز جماعت ایستاده و حتی لشکر دشمن نیز به او اقتدا کردند و این مطلب اهمیت نماز را در نظر حضرت نشان داد و نیز موجب دفع تبلیغات دشمن گردید. (که امام علیه السلام را خارجی می خواندند.)جالب این است که امام به فرزند خود دستور می دهد که اذان بگوید و با این کار کودکان را به صحنه ی نماز و عبادت می آورد و به آنها شخصیت می دهد 18] .2 - در روز عاشورا وقتی ابوثمامه (عمر بن عبدالله الصائدی) گفت: دوست داریم نماز ظهر را با شما بجا آوریم، حضرت فرمود:«ذکرت الصلوه جعلک الله من المصلین الذاکرین» نماز را یاد کردی خداوند تو را از نماز گزاران (و) ذاکرین قرار دهد.امام علیه السلام از لشکر دشمن خواست که دست از جنگ بردارند تا نماز را بجاآورند ولی آنان سکوت کردند. پس حضرت خود اذان گفت و زهیر و سعید به عبدالله در جلوی حضرت ایستادند و نصف افراد لشکر به امام اقتدا کردند، و نماز را به صورت «نماز خوف» به جا آوردند [19]

علاقه به تلاوت قرآن

عصر تاسوعا وقتی لشکر دشمن تصمیم گرفت که به طرف سپاه امام حسین علیه السلام حمله کند، امام علیه السلام به حضرت ابوالفضل علیه السلام می فرماید: «اگر می توانی جنگ را تاخیر بینداز تا این شب را به نماز و دعا و استغفار بگذرانیم - خدا داند که من نماز و تلاوت قرآن و دعای فراوان و استغفار را دوست دارم [20] .»
آموزه های اخلاقی قیام امام حسین

اشاره

قیام عاشورا یک حرکت نظامی نبود بلکه یک انقلاب بود که دارای ابعاد مختلفی بود. یکی از ابعاد آموزنده قیام امام حسین علیه السلام نکات اخلاقی بود که ایشان و یارانشان در مراحل مختلف رعایت می کردند.این نکات اخلاقی قیام عاشورا، آموزه و سرمشق همه ی پیروان حسین علیه السلام در طول تاریخ است. اینک این بعد قیام عاشورا را بررسی می کنیم:

رعایت ادب

در این مورد به چند نمونه و مثال توجه کنید:1 - امام حسین علیه السلام در موقع خروج از مدینه ادب را رعایت کرد و نخست به زیارت مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفت و با او خداحافظی کرد [21] . و نیز شبانه به زیارت مزار مادرش فاطمه علیهاالسلام رفت و نماز خواند و با او وداع نمود. و همچنین در کنار مزار برادرش امام حسن علیه السلام نماز خواند و خداحافظی کرد [22] .2 - وقتی کسی در روز عاشورا به امام حسین علیه السلام توهین می کرد او را نفرین نمود و به خدا شکایت کرد [23] و هیچگاه کلام مخالف ادب از او صادر نشد.
وقتی عمروبن سعید (حاکم مکه) نامه هایی برای امام علیه السلام فرستاد و به او امان داد، حضرت نپذیرفت، ولی به نوعی از او تشکر کرد و فرمود:«اگر تو بوسیله این نامه قصد داشتی که به من نیکی کنی، جزای خیر در دنیا و آخرت بر تو باد. [24] . [ صفحه 111]

نصاف و عدالت

امام حسین علیه السلام نسبت به دوست و شمن، عادل بود و رعایت انصاف را می نمود، اینک به چند مثال توجه کنید:1 - حاکم یمن مقداری حله
و... برای یزید فرستاده بود، امام علیه السلام در بین راه اموال حکومت طاغوت را مصادره کرد و بعد از مصادره آن اموال به شتربانان گفت: «من شما را مجبور نمی کنم هر کس دوست دارد با ما به عراق بیاید، کرایه اش را می دهم و همراهی او را گرامی می دارم و هر کس دوست ندارد از همین جا (در راه عراق) از ما جدا شود و کرایه راهی را که تا اینجا پیموده است به او می پردازم. [25] .و بعضی از شتربانان برگشتند و برخی با امام علیه السلام همراه شدند.

خدمت به فقرا و یتیمان (شیر جبهه و خادم ضعیفان در پشت جبهه)

پس از شهادت امام حسین علیه السلام بر پشت امام چیزی (نشانه از حمل بار) یافتند و از امام سجاد علیه السلام در مورد آن سؤال کردند؛ حضرت فرمود: «این اثر آن چیزهایی است که برای فقرا و یتیمان بر پشت خود حمل می کرد [26] »نکته قابل توجه این است که حضرت اصرار داشته که اموال را با دست خود به فقرا بدهد و گرنه می توانست به واسطه بدهد تا به فقرا برسانند.

اهمیت دادن به مشورت و نصیحت و نظرات دیگران

1 - وقتی محمد بن حنفیه (برادر امام علیه السلام) او را نصیحت کرد که به عراق نرود، فرمود: «انظر فیما قلت» در آنچه گفتی فکر می کنم [27] .و در جای دیگری از او تشکر می کند

صبر و استقامت

امام حسین علیه السلام در جایگاه های متعددی درباره ی صبر سخن گفته و اهل حرم را نیز به شکیبایی فرا می خواند [28] .او خود عملا درس استقامت و ایستادگی را آموزش داد، و در برابر دشمن تنها ایستاد، صبر کرد و تسلیم نشد. و در آخرین لحظات زندگی فرمود: «صبرا علی قضائک یا رب لا اله سواک»ای پروردگاری که جز تو هیچ معبودی نیست، بر قضای تو صبر می کنم.«صبرا علی حکمک یا غیاث من لا غیاث له»ای پناه بی پناهان بر فرمان تو صبر می کنم [29] .و این صبر تا آنجا ادامه می یابد که با حال عطش شهید می شود، اما تسلیم دشمن نمی گردد [30] بلکه در آخرین لحظات به قاتل خود لبخند می زند [31] . [ صفحه 12در1] (فغضب شمر لعنه الله و جلس علی صدر الحسین علیه السلام و قبض علی لحیته و هم بقتله فضحک الحسین علیه السلام...)
با توجه به مطالب بالا می توان اذعان کرد که نباید قیام اباعبدالله و حماسه بزرگ عاشورا را مختص به گریه و عزاداری دانست . گرچه که در روایات بسیاری از ائمه بر لزوم گریه و عزاداری برای سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) سفارش شده است و جای هیچ بحثی در اهمیت این موضوع نیست ولی باید کنار گریه و عزادراری سعی کنیم معارف و آموزه های والای حماسه حسینی را دریابیم و شور حسینی مان را همراه با شعور حسنی کنیم . ان شالله
1)موسوعه کلمات امام حسین علیه السلام، ص 338.
2) همان، ص 252

3) موسوعه کلمات امام حسین علیه السلام، ص 281 و 283 و 286

همان، ص 279 - 280 از منابع متعددی نقل می کند.4)

همان، ص 387.5)

6)همان، ص 282

7) بحارالأنوار، ج 44، ص 192
8) همان، ص 192
9) موسوعه...، ص 425 - 423
10) موسوعه...، ص 298 و 471
11) همان، ص 422.

[76] 12)همان، ص 391
موسوعه...، ص 377.13)

[109] 14)همان، ص 315.
18
[110] 15)همان، ص 342
16) موسوعه، ص 403
17) موسوعه - ص 406
18)بحار، ج 44،ص 314
19) موسوعه، ص 444
20)موسوعه، 344
بحار، ج 44، ص 312، و موسوعه، ص 288.21)

[271] 22)موسوعه، ص 296.

[272] 23)همان، ص 503 - 500
24)موسوعه/صص 332
25) تاریخ طبری 296/3 - الارشاد، 219 - مقتل خوارزمی 220/1 - الکامل فی التاریخ 547/2 - لهوف، ص 30 - بحار 367/44 - اعیان الشیعه 594/1 -... به نقل از موسوعه، ص 335
26) ص190/بحار، ج 44
27) موسوعه، ص 329 و 289
28)موسوعه، ص 490.

29)موسوعه، ص 510 از منابع متعدد نقل می کند.

] 30)همان، ص 510.

] 31)بحار 56/45 - عوالم 300/17 به نقل از موسوعه، ص 510.

منبع : آموزه های تربیتی عاشورا ( درس ها و عبرت ها ) / پدیدآورنده : محمد علی رضایی اصفهانی