(بسم الله الرحمن الرحیم)
توانمندی خانواده در پیشگیری از انحرافات اجتماعی(قسمت آخر)
به علاوه استفاده از ابزار زور و قدرت در تربیت فرزندان و بروز رفتار مقتدرانه در ارتباط با اعضای خانواده، جهت پیشگیری از انحراف آنان، به دلیل اظهار توقعی فراتر از توان و ظرفیت آنها در بعضی موارد، فرد را در مقابل كارهای مقدور هم، بی تفاوت و بدون انگیزه نموده و زمینه طغیان او را فراهم میكند.
چنانكه پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید:رحم الله من اعان ولده علی بره، قال قلت كیف یعینه علی بره؟ قال یقبل میسوره و یتجاوز عن معسوره و لایرهقه و لایخرق به
خدا رحمت كند كسی را كه در نیكو كاری و نیكی به فرزندش كمك كند، سؤال شد چگونه میتواند در این مورد كمك كند؟ فرمود: آنچه در توانایی كودك است، از او بپذیرد و آنچه انجام دادنش برای كودك طاقت فرسا میباشد، از او نخواهد و او را به گناه و طغیان و كارهای احمقانه وادار نكند.
بنابراین لازم است كه به جای استفاده از قدرت و تحكّم، از ابزار عواطف و احساسات استفاده نمود، زیرا ابراز عواطف و احساسات از سوی مادر در نخستین روزهای زندگی كودك، نقش مؤثری در سلامت روانی و جسمی كودك ایفا میكند
به طوری كه «مطابق تحقیقات «ولف واشپیتز»، در صورتی كه كودك به طور مستمر، عشق و علاقه مادر را دریافت نكند، حتی واكنشهای بسیار طبیعی عاطفی نیز به موقع بروز نمیكند.
برای مثال در فاصله سنی سه تا شش ماهگی واكنش طبیعی خنده در كودك ظاهر میشود، اما اگر فعالیتهای مادرانه ناكافی باشد، این واكنش طبیعی نیز بروز نمیكند. تحقیقات «مارگارت دیبل» نشان میدهد كه واكنش كودكان نسبت به توجه ناكافی مادر، به صورت پریدگی رنگ، از دست دادن شادابی طبیعی، تنفس نامنظم و حتی ناراحتیهای معده و روده و اسهال و استفراغ در كودك ظاهر میشود، با توجه به این تحقیقات، كودك باید در یك دوره طولانی، محبت مادرانه كافی و با ثبات را تجربه كند. تظاهر به رفتار مادرانه كافی نیست. كودك نیاز به دریافت محبت واقعی و عمیق مادر یا جانشین مادر دارد تا بتواند مراحل رشد را به طور طبیعی طی كند یا عشق و علاقه خود را به او ابراز نماید.
شیوه كنترل مدار
یكی دیگر از ابعاد وجودی انسان، رفتار یا كنش است. رفتار در یك معنای عام، شامل همه حركات و سكنات فرد است. دین، برای بهنجار كردن رفتار انسانها، محدودیتهایی را در نظر گرفته و در قالب احكام پنجگانه (واجب، حرام، مستحب، مكروه و مباح) قواعد این رفتارها را تعیین كرده است.
بنابراین گرچه دین اسلام به جهت در نظر گرفتن دیگر ابعاد وجودی انسان، وجود تعلیم و آموزش را لازم میداند و ارضای درست عواطف و احساسات انسانی را از طریق ایجاد روابط عاطفی ضروری میشمارد، اما هیچگاه نگرش تك بعدی به انسان ندارد، از این رو نظارت و كنترل را نیز برای رفتار انسان لازم دانسته و دامنه كنترل را بسیار توسعه داده و از بهترین و بیشترین ابزارها استفاده كرده است؛به طوری كه خداوند را ناظر به تمام اعمال و رفتار انسانها میداند و هیچ عملی را از حیطه علم او خارج نمیداند. قرآن كریم میفرماید:(هو معكم این ما كنتم و الله بما تعملون بصیر)
هر كجا باشید او با شماست و خداوند به هر چه انجام میدهید، بیناست. همچنین حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه در این رابطه میفرمایند:(خداوند از صدای نعره حیوانات وحشی در دل كوهها و بیابانها و گناهان بندگان در خلوتگاهها و آمد و شد ماهیان در دریاهای ژرف و پیدایش امواج در اثر تندبادها، آگاه است).
بر این اساس، این جمله مشهور گفته شده است كه: عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نكنید.
در راستای نظارت خداوند، بخشی از نظارت متوجه حاكمان و دولتمردان قرار گرفته است تا هم دامان خود را از رفتارهای نادرست نـگاه دارند و هم دیگـران را از رفتـارهـای ناشـایست و ناصواب برحذر دارند.
این توصیه در نهج البلاغه به ویژه در نامههای حضرت به مسئولین و استانداران خویش مشاهده میشود. بخش دیگر این نظارت و كنترل متوجه آحاد مردم در رابطه با دیگران، معطوف به اعضای خانواده و والدین است تا جایی كه وقتی این آیه نازل شد: یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم نارا؛ای كسانی كه ایمان آورده اید خود و خانواده خود را از آتش جهنم باز دارید.
جابر ابن عبدالله انصاری از پیامبر گرامی اسلام(صل الله علیه و آله و سلم) پرسیدند: یا رسول الله! ما به وظیفه خود واقفیم كه باید با انجام واجبات و ترك محرمات، خود را از آتش جهنم نگهداریم، ولی نمیدانیم كه چگونه اهل بیت خود را از آن عذاب بازداریم؟ پیامبر فرمودند: با سه وظیفـه ای كه برای شمـا مشخص میكنـم: دعوت به خیر؛ امر به معروف؛ نهی از منكر.
یعنی پدر نسبت به فرزندان و همسر و مادر نسبت به همسر و فرزندان خویش دعوت به خیر داشته باشد و آنها را به انجام كارهای خوب و شایسته عادت دهند كه این امر میتواند در پیشگیری اعضای خانواده از انحراف تأثیر شایانی داشته باشد.
این روایت نشان میدهد كه مسئله امر به معروف و نهی از منكر به عنوان دو ابزار اساسی كنترل، از مسئله دعوت به خیر متمایز است و والدین وظیفه دارند كه علاوه بر دعوت به كار خیر و ارشاد به آن، در مواردی هم با جدیت و قاطعیت بیشتری فرزند را به سمت انجام كارهای خوب سوق داده و مانع انجار رفتارهای انحرافی او شوند.
بنابراین از جمله وظایف والدین در امر پیشگیری این است كه بر اعمال و رفتار فرزندان نظارت داشته و آنها را برای رفتن به مجالس و مراسم مذهبی تشویق و ترغیب نمایند و از رفتن به محیطهای آلوده و ارتباط با افراد منحرف و بزهكار برحذر دارند.
زیرا نقش تخریبی ارتباط با این دسته از افراد و حضور در مجالس آنها به قدری است كه حضرت علی(علیه السلام) در این ارتباط میفرمایند:(مجالسة اهل الهوی منساة للایمان و محضرة للشیطان)
«همنشینی با هواپرستان ایمان را به دست فراموشی میسپارد و شیطان را حاضر میكند.»
بنابراین دین اسلام با توجه به ابعاد مختلف نفس انسان، دستورالعمل جامعی را تنظیم نموده است تا به نیازهای انسان در تمامی این ابعاد پاسخ گوید و از این طریق بر روشنایی عقل و خرد انسان بیفزاید، عواطف و احساسات انسان در حد معقول سیراب كند و هم رفتار و عمل بهنجار را در فرد بروز دهد. بدین ترتیب انسان می تواند با انجام تعـالیـم دینـی به نتیجـه ای مطلـوب در امـر پیشگیـری از انحـرافـات اجتماعی دست یابد.
گردآورنده:زینب قاری
منبع:سایت تبیان