مفهوم سیاست خارجی (قسمت اول)

بسم الله الرحمن الرحیم
مفهوم سیاست خارجی (قسمت اول)

جوامع از زمان های کهن با یکدیگر روابط سیاسی داشته اند و در چارچوب یک سلسله اصول مشخص و از پیش تعیین شده، برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی با کشورهای دور و نزدیک رابطه برقرار می کردند؛ توسل به «جنگ » به عنوان ابزاری کلاسیک و شناخته شده مورد توجه کشورها بوده و «دیپلماسی» نیز در تحصیل اهداف و رفع اختلافات نقش چشمگیری داشته است.

امروزه جوامع به وسیله مرزهای جغرافیایی از یکدیگر جدا می شوند، امّا در عین حال با جامعه ی بزرگتری به نام «جامعه بین الملل» مرتبط هستند. این جامعه بزرگتر،شبیه خانه ای است که حدود 180 اتاق دارد و هر یک از آن ها، تحت نام «کشور» روابط بین المللی را شکل می دهند و در ادبیات علوم سیاسی به «واحدهای سیاسی» معروف هستند. هر یک از این واحدها تنظیم روابط سیاسی خود را در مقوله ای به نام «سیاست خارجی» سازماندهی کرده و این امر را به تشکیلاتی به نام وزارت امور خارجه سپرده اند.

اهمیت و ضرورت بحث

در خصوص اهمیت و ضرورت مطالعه ی سیر تاریخی سیاست خارجی کشورمان ،دلایل فراوانی وجود دارد: نخست این که،این مبحث از مقولات مهم و سرنوشت ساز هر کشور محسوب می گردد؛ دیگر این که کسب شناخت و آگاهی در زمینه تاریخ دیپلماسی کشور موجبات شناخت وضع حکومت های پیشین و چگونگی عملکرد آن ها را فراهم می آورد. برآیند این کوشش ها، افزایش سطح آگاهی های ملی است که بی تردید با میزان مشارکت و توجه مردم به پدیده ها و رویدادهای سیاسی به ویژه سیاست خارجی و آگاهی های ملی رابطه ای مستقیم دارد.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصول متعدّد و نیز در فصل دهم از اصل 152 تا 155 به مقوله سیاست خارجی پرداخته است. زیرا مبحث سیاست خارجی ما، دربرگیرنده موضوعات بسیار مهمی همچون کوشش در حفظ منافع ملی و میهنی ،دفاع از حقوق مسلمانان و مستضعفین جهان، برقراری روابط صلح آمیز و حسنه با ملل جهان، صدور انقلاب اسلامی، کمک به نهضت های آزادیبخش و... می باشد که البته همه ی این ها بیانگر اهمیت سیاست خارجی است.

تعریف سیاست خارجی

سیاست دولت ها اصولاً یا به امور داخلی مربوط می شود یا به امور بین المللی؛اصطلاح سیاست خارجی در مقابل امور داخلی به کار می رود. در خصوص سیاست خارجی به تعریف های زیادی بر می خوریم، بدون این که این تعریف ها تفاوت ماهوی و مفهومی داشته باشند و تقریباً همه ی آن ها به یک مفهوم اشاره دارند. امّا از میان آن ها تعریف زیر کاملتر و روشن تر به نظر می رسد:

« سیاست خارجی » عبارت است از : خط مشی و روشی که دولت در برخورد با امور و مسائل خارج از کشور برای حفظ حاکمیت و دفاع از موجودیت و [تعقیب و تحصیل] منافع خود اتّخاذ می کند.

تفاوت سیاست داخلی و خارجی

اوّلین گام در مطالعه سیاست خارجی، شناخت تفاوت های اساسی سیاست داخلی و خارجی کشورهاست. عده ای معتقدند سیاست خارجی، پلی است که سیاست داخلی را به محیط بین الملل ارتباط می دهد. این سخن کوتاه،به نوعی بیانگر تمایز محیط داخلی از محیط بین المللی است و در مطالعه سیاست خارجی ، درک هر دو محیط ضروری است. کسی که خواهان شناخت درست سیاست خارجی است، در قدم نخست باید مرزهای بین دو حوزه سیاست داخلی و خارجی را تشخیص دهد برخی از تفاوت های سیاست داخلی و خارجی به قرار زیر است:

1- عنصر حاکمیت:

برجسته ترین عاملی که سیاست داخلی را از سیاست خارجی متمایز می کند،عنصر «حاکمیت» است. در واقع سایر معیارهایی که برای نشان دادن تفاوت سیاست داخلی و خارجی کشورها مطرح می شوند،نشأت گرفته از مقوله حاکمیت است. درحوزه ی سیاست داخلی،حاکمیت،فرصت و امکان فرمانروایی را فراهم و اجرای سیاست را تسهیل می کند. امّا در عرصه ی سیاست خارجی،حاکمیت کشور به وسیله حاکمیت و قدرت دیگر کشورها محدود می شود؛چرا که از دید حقوق بین الملل،کشورها در سطح مساوی قرار داشته و برابرند.

2- موضوع سیاست داخلی و خارجی :

موضوع سیاست خارجی،واحدهای سیاسی مستقلّی هستند که هر کدام از آن ها از حاکمیت های مطلق و قدرت سیاسی جداگانه ای برخوردارند؛در حالی که موضوع سیاست داخلی،شهروندان داخل کشور است.

3-عرصه ی سیاست داخلی و خارجی:

سیاست خارجی کشورها در عرصه ی گسترده ای به نام محیط بین الملل به مرحلۀ اجرا گذاشته می شود . در حالی که حوزه ی سیاست داخلی، داخل سرزمین هر کشور است. این عرصه،یک جامعه متشکّل و متمرکز است و تبعیّت افراد نسبت به دولت موجب وحدت و یگانگی می شود و به تبع آن اجرای سیاست آسان می شود. امّا در جامعه ی جهانی،مرکزی برای وفاداری کشورها – به جز منافع ملی خودشان – وجود ندارد . اصل حق حاکمیت و تعقیب منافع ملّی به کشورها اجازه می دهد که هر یک راهی را درپیش بگیرند که مقتضی و متناسب با احتیاجات مردم خود می دانند. به این ترتیب،در سیاست خارجی با نظرهای مختلفی روبرو هستیم

ادامه دارد......

گردآورنده : پروانه مرادی سبزوار

منبع : پایگاه تخصصی سیاست بین الملل INPO