واکاوی آثار و چالش های تربیتی فقهی فرزند خواندگی در قرآن و حدیث (قسمت اول)

بسم الله الرحمن الرحیم))
(واکاوی آثار و چالش های تربیتی فقهی فرزند خواندگی در قرآن و حدیث (قسمت اول) )

بیان مسئله
(فرزندخوانده) یکی از اقشار آسیب پذیر جامعه است. فرزندخواندگی قدمتی طولانی دارد و به درستی، تخمین دقیق انجام این رفتار امکان پذیر نیست. در ایران باستان، به ویژه در زمان ساسانیان، فرزندخواندگی پذیرفته شده و مرسوم بوده است.

با توجه به نقشی که دین زرتشت در آن ایام داشته است و اعتقاداتی که زرتشتیان درباره ی فرزندخواندگی دارند و فرزند خوانده را در حکم فرزند حقیقی دانسته و آثار رابطه ی پدر و فرزندی را بر آن حاکم می دانند، نهاد فرزندخواندگی، جایگاه ویژه ای داشته است.
زرتشتیان معتقد بودند که فرزند، عنوان پل صراط را دارد و کسی که فرزند نداشته باشد، قادر نیست در روز رستاخیز از پل صراط بگذرد؛ لذا کسانی که صاحب فرزند نبودند، برای رفع این نقیصه و طلب آمرزش و عبور از پل مزبور، فرزند بدلی برای خود انتخاب می کردند .
در هر دوره ای از تاریخ میتوان عمل پذیرش کودکی از خانواده دیگر را به فرزندی متحمل دانست.شهیدمطهری میگوید:
اعراب جاهلیت، گاهی کسی را پسرخوانده قرار می دادند و درنتیجه، آن پسرخوانده مانند یک پسر حقیقی، وارث میت شمرده می شد. رسم پسرخواندگی در میان ملت های دیگر و از آن جمله ایران و روم قدیم موجود بوده است. طبق این رسم، یک پسرخوانده به دلیل اینکه پسر است از مزایایی برخوردار بود که دختران نسلی برخوردار نبودند؛ از جمله مزایای پسرخوانده، ارث بردن بود، همچنان [که] ممنوعیت ازدواج شخص با زن پسرخوانده یکی دیگر از این مزایا و آثار شمرده میشد.

در عصر حاضر، انگیزه های جدیدی، سبب روی آوری به این موضوع شده که از جمله ی مهم ترین آنها، ناباروری زنان و یا مردان و نداشتن فرزند است؛ ضمن آنکه گاهی نیز عواطف انسانی و اهمیت تربیت کودکان بی سرپرست، موجب توجه به این مقوله می شود.
درباره فرزندخواندگی چند مقاله به شکل تطبیقی، به مقایسه ی فرزندخواندگی در حقوق ایران با حقوق برخی کشورها و یا مقررات بین المللی و شرایط آن در حقوق مختلف پرداخته اند
«وضعیت حقوقی فرزندخواندگی در حقوق ایران، مقررات بین المللی و تعارض قوانین» مانند مقاله نوشته بهشید ارفع نیا و هادی جرفی و مقاله (مطالعه تطبیقی فرزندخواندگی در نظام حقوقی ایران و فرانسه با رویکردی بر قانون حمایت از کودکان بی سرپرست مصوب1353)
نوشته حمیدرضا صالحی و نرگس باقری مطلق
در این مقاله ها، به آثار مثبت تربیتی فرزندخواندگی چالش های فقهی و تربیتی آن و راه حل آنها پرداخته نشده و این همان چیزی است که در پژوهش حاضر، با استفاده از قرآن و سنت و آموزه های فقهی بدان توجه می شود.

مفهوم فرزندخواندگی
فرزندخواندگی در زبان عربی، معادل با واژه تبنّی در معنای عام آن و از ریشه بنو است
هرچند این واژه، در کاربرد خاص خود، به معنای پسرخواندگی است از این رو، جوهری می گوید:
(وقتی می گویی "تبنیت فلانا" که او را به پسر بودن برگزینی)
((جوهری، ۱۴۱۰، جلد ۶، صفحه 2286)).

به نظر می رسد به علت روحیه خاص اعراب که فرزند پسر را دوست داشتند. این واژه، صرفا درباره پسرخواندگی به کار می رفته است؛ هرچند امکان کاربرد آن در دخترخوانده هم میرود زیرا ریشه ی آن، هم در فرزند مذکر(ابن) و هم مؤنث(ابنه) کاربرد دارد.
(ابن عباد، ۱۴۱۴، ج ۱۰، ص ۴۰۵). در این صورت، روشن است «تبنیتها» به معنای «او را دختر خود خواندم» خواهد بود؛ از این جهت، برخی محققان واژه مذکور را به معنای عام فرزندخواندگی گرفته اند(آذرنوش ۱۳۸۶، صفحه ۱۹۷).
همین اتفاق، درباره واژه (دعی) نیز رخ داده که در اصل به معنای پسرخوانده آمده است هرچند(دعی) به معنای پسری است که شخصی او را فرزند خود میخواند درحالی که نسبتش به فرد دیگری می رسد.
(ابن منظور، ۱۴۱۴، ج ۱۴، ص ۲۵۷)
و در قرآن نیز به همین معنا به کار رفته است:(وَمَا جَعَلَ أَدْعِیاءَکُمْ أَبْنَاءَکُمْ)(احزاب، 4)
پسرخواندگانتان را پسران واقعی شما قرار نداده است . اما چنان که برخی لغت نویسان نیز نوشته اند، کاربرد آن به معنای فرزندخواندگی هم روا خواهد بود(آریان پور، ۱۳۸۴، صفحه298)
فرزندخواندگی عملی حقوقی است که موجب پیدایش رابطه­ فرزندی صوری میان دو شخص می شود. یکی را فرزندخواه و دیگری را فرزندخوانده و رابطه­ مزبور را فرزندخواندگی خوانند (جعفری لنگرودی، ۱۳۹۴، صفحه 498 ).
بر اساس قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب ۱۳۵۳، فرزندخواندگی آن است که زوجین، شخصی را به فرزندی بپذیرند که فرزند طبیعی آنان نیست. فرزندخواندگی درصورتی که به رسمیت شناخته شده باشد، نوعی قرابت ایجاد می کند، قرابتی که صرفأ حقوقی است نه طبیعی؛ به عبارت دیگر، با قبول فرزندخواندگی قانون یک رابطه­ مصنوعی پدر به فرزندی یا مادر به فرزندی و یا هر دو، میان دو نفر ایجاد می کند.

1-فرزندخواندگی در قرآن و حدیث
نهاد فرزندخواندگی که پیش از اسلام وجود داشته است، حکمی تأسیسی نیست، بلکه حکمی امضایی است. در زمان جاهلیت، اعراب پسرخوانده را دعى می نامیدند(قرشی، ۱۴۱۲، جلد ۲، صفحه ۳۴۸) و او را پسر حقیقی خود می دانستند و در تمام احکام بنوت، مانند نکاح و ارث و سایر امور، همچون پسر واقعی خود می شمردند ولذا زنی را که برای پسرخوانده­ خود می گرفتند، عروس واقعی خود می شمردند، او را محرم خود می دانستند و پس از آنکه پسرخوانده، او را طلاق می داد، به نکاح خویش در می آوردند؛ زیرا می گفتند: زن فرزند ما و عروس ما است و حرمت مؤبد دارد(حسینی تهرانی، ۱۴۲۱، جلد ۱، صفحه 127 )

ادامه دارد...

گردآورنده:زینب قاری
منبع:سایت حوزه نت