قسم دروغ و کفاره آن

بسم الله الرحمن الرحیم
قسم دروغ و کفاره آن

کَفّارِه قَسَم مجازاتِ تعیین‌شده برای شکستن سوگند که عبارت است از آزاد کردن یک برده یا اطعام ده فقیر و یا پوشاندن ده مستمند و در صورت ناتوانی سه روز پی‌در‌پی روزه گرفتن.
کفاره قسم به شرطی واجب می‌شود که قسم به نام خدا و با وجود عقل و بلوغ خورده شده باشد و انجام قسم هم ممکن باشد. کفارهی شکستن قسم در حال احرام، قربانی کردن یک گوسفند و برای بار دوم قربانی کردن گاو یا شتر است.
کفارهی انجام برخی کارهای دیگر همچون خراشیدن و خون‌آلود کردن صورت در مرگ بستگان نیز مانند کفاره قسم است.

مفهوم‌شناسی
کفاره شکستن قسم در قرآن بیان شده است چنانکه مفسران در آیات ابتدایی سوره تحریم به ماجرای قسم پیامبر اسلام(ص) و چالش او با همسرانش بر سر این موضوع و در نهایت شکستن قسم توسط رسول خدا(ص) اشاره کرده‌اند.
شرایط
پرداخت کفاره برای شکستن سوگند زمانی واجب می‌شود که شروط زیر محقق شود:
سوگند با شرایط عمومی آن ادا شود. یعنی قسم با نام‌های خداوند صورت گیرد و قسم‌خورنده بالغ و عاقل باشد، از روی قصد و اختیار قسم خورده باشد و مفاد قسم قابلیت و امکان اجرا داشته باشد.
سوگند از نوع التزام به انجام یا ترک کاری در آینده باشد؛ لذا شکستن سوگندی که برای تأکید بر تحقق امری در گذشته و یا آینده و همچنین سوگندی که همراه با درخواست از دیگران باشد، کفاره نخواهد داشت.
شکستن سوگند از روی فراموشی یا ناچاری نباشد؛ بنابراین اگر فردی به سبب این امور مجبور به شکستن سوگند گردید، کفاره‌ای به گردن او نخواهد بود.
احکام
برای هر کدام از الزامات مشخص‌شده در کفاره قسم، احکام آن در موارد دیگر و همچنین وظیفه مکلف در صورت ناتوانی از انجام جزاهای سه‌گانه اولیه، احکامی وجود دارد:
غذا دادن به ده فقیر
در قرآن کریم تنها به پذیرایی کردن از فقرا با همان غذاهایی که فرد به خانواده خود می‌دهد بسنده شده است. در فتوای برخی مراجع تقلید، پرداخت غذای غالب مردم مثل گندم، جو، ذرت و امثال آن به فقیر شرط شده است. به همین جهت گفته‌اند که در پرداخت کفاره باید قُوت غالب در نظر گرفته شود. عده‌ای از فقها نیز با اتکا به احتیاط واجب، اطعام را منحصر در نان، گندم و یا آرد می‌دانند.
در برخی روایات آمده که در صورت امکان تنها به نان اکتفا نشود و خورشتی نیز بدان اضافه شود که در بهترین حالت، گوشت و در مرحله بعد، سرکه و لااقل نمک خواهد بود. برخی محققان معاصر برآنند که این نوع غذا دادن مربوط به زمانی است که افزودنی‌های مذکور مانند نمک و سرکه به عنوان خورشت مصرف می‌شده و نمی‌توان این احادیث را شامل زمان حال دانست.
مقدار واجب اطعام
مقدار واجب در اطعام، یک مُد (۷۵۰ گرم) غذا است ، چنانکه در روایتی از امام باقر(علیه السلام) به این موضوع اشاره شده است. شیخ مفید معتقد است که اطعام باید به گونه‌ای باشد که جوابگوی سیر شدن مسکین برای یک روز کامل باشد. شیخ طوسی نیز اطعام را پرداخت دو مد از طعام می‌داند که در صورت ناتوانی یک مد خواهد بود. از امام صادق(علیه السلام) نیز در تبیین اطعام مستمندان، گاه پرداخت یک مد طعام وگاه پرداخت خوراکی معادل مصرف یک‌روزه خانواده خود فرد ذکر شده است.

پوشاندن ده فقیر
معنای پوشاندن در کفاره قسم، بخشیدن دو قطعه لباس مثل پیراهن و شلوار به هر فقیر دانسته شده است که در صورت ناتوانی، یک نوع جامه نیز کافی است ، همچنانکه دوخته بودن آن نیز الزامی نیست. اما در عرف باید لباس محسوب شود. در روایات نیز گاه به پوشاندن فقیران با دو لباس اشاره شده و گاه واگذاری یک لباس مصداق پوشاندن دانسته شده است

ناتوانی در پرداخت کفاره
در صورت ناتوانی از انجام هر کدام از سه کفاره اولیه، مکلف باید سه روز پی‌درپی روزه بگیرد ، چنانکه در روایت امام صادق(علیه السلام) نیز به این موضوع اشاره شده است بنابراین اگر در میانه روزه‌ها فاصله شد، باید دوباره از اول روزه‌ها را بگیرد. اساساً پشت سر هم گرفتن روزه‌ها در همه کفارات شرط شده است.

ملا احمد نراقی معتقد است اگر مکلف نتواند هیچ‌کدام از مفاد کفاره را انجام دهد و حتی از گرفتن روزه نیز ناتوان بود، باید استغفار کند.

کفاره قسم در موارد دیگر
کفاره سوگندی که در حال احرام خورده شود، متفاوت است ، اگر فرد در حال احرام به دروغ سوگند بخورد، باید یک گوسفند را به‌عنوان کفاره قربانی کند و در صورت تکرار قسم دروغ، به‌گونه‌ای که بدون فاصله با قسم اول ادا شود، قربانی کردن یک گاو و یا شتر بر او واجب می‌شود.

در بعضی روایات چنین آمده که هر کس به برخی سوره‌های قرآن قسم یاد کند، در صورت شکستن آن باید به عدد آیات آن سوره کفاره بپردازد.

ملحقات
در پاره‌ای از موارد، انجام دادن برخی کارها مستحق پرداخت کفاره قسم دانسته شده است.؛ برای نمونه زنی که در مصیبت عزیزانش موهای خود را بکند و یا صورت خود را بخراشد، به‌ گونه‌ای که خون بیاید و یا مردی که در مصیبت فرزند یا همسر خود جامه دریده و گریبان چاک کند.همچنین به فتوای برخی مراجع، اگر فردی به بیزاری از خداوند و معصومان(علیهم السلام) سوگند یاد کند، باید کفاره ظهار دهد و اگر نتوانست بنابر احتیاط کفاره قسم را بپردازد.

گردآورنده:پروانه مرادی سبزوار

منبع:ویکی شیعه