مقدمۀ ای بر وجه تسمیۀ سوره های قرآن (قسمت سوم)

بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمۀ ای بر وجه تسمیۀ سوره های قرآن (قسمت سوم)

4- نظر دکتر سید محمد باقر حجتی (پژوهشی در تاریخ قرآن کریم)
نویسندۀ این کتاب همانند نویسندۀ کتاب (ساختار هندسی سور قرآن) در ابتدای مبحث (نامگذاری سوره های قرآن) نظر زرکشی را بیان کرده و سپس با ایجاد سؤال هایی نظر زرکشی را درنامگذاری بعضی از سوره ها به چالش می کشد و در نهایت هم نظر خود را بیان می کند . در کتاب (پژوهشی در تاریخ قرآن کریم) از دکتر محمد باقرحجتی می خوانیم:
زرکشی در این باره می نویسد: باید در مورد تعداد نامهای سوره های قرآن کریم تحقیق شود که آیا این نام ها توفیقی هستند یعنی نام هایی هستند که طبق دستور شارع و پیامبر اسلام (ص) روی سور، نهاده شده و یا آنکه این نامها بر حسب مناسباتی است که در خود سوره ها وجود داشته است؟
اگر ما رأی دوم را بپذیریم می توانیم از هر سوره ای نامهای فراوانی استخراج نماییم که البته این موضوع، بعید به نظر می رسد و نمی توان آن را بدون قید و شرط، پذیرفت.
سپس زرکشی می گوید: باید بررسی و تحقیق شود که چرا هر سوره ای در قرآن به نام و یا نام های ویژه ای اختصاص و شهرت یافته است؟ او در پاسخ می نویسد: بدون تردید تازیان[مانند غیرتازیان] درمورد بسیاری از اشیا و امور، موضوع نادر و یا شگفت انگیز و جالب آن اشیا و امور را در مد نظر قرار داده و آن را ملاک نامگذاری قرار می داده و می دهند لذا مجموع خطبه و سخن یا قصیدۀ طولانی را به همان چیزی نام گذاری می نماید که پیش از هر چیزی درآن سخن و قصیده، مشهور و جالب توجه است.
در ادامۀ این کتاب می خوانیم:
ولی این سؤال پیش می آید که در سورۀ هود، از نوح، صالح، ابراهیم، لوط، شعیب، و موسی یاد شده است. چرا با وجود چنین اسمائی در این سوره، به اسم هود نامگذاری شده و به اسم سایر انبیا که در این سوره به چشم می خورد نامگذاری نشده است. با اینکه داستان نوح، مفصل تر از داستان هود در این سوره به چشم می خورد؟
بعضی ها در پاسخ به این سؤال گفته اند: که داستان های این انبیا در سورۀ اعراف و سورۀ هود و سورۀ شعرا مفصل تر از سایر سور تکرار شده است ولی در هیچ یک از این سور سه گانه نام هود آنچنانکه درسورۀ هود تکرار شده است دیده نمی شود. زیرا در سورۀ هود نام وی در چهار مورد تکرار گشته است، و تکرار نام و یا مطلبی در هر سوره از مهم ترین علل و موجبات برای نامگذاری می باشد.
اگر کسی این سؤال را مطرح کند: که نام نوح در سورۀ هود در شش مورد تکرار شده است چرا این سوره به نام نوح نامگذاری نشده است؟ باید در پاسخ گفت: که برای نوح و داستان او با قومش سورۀ مستقلی اختصاص یافته و جز داستان نوح مطلب و داستان دیگری در آن نیامده است. پس شایسته است همان سوره به نام نوح اختصاص یابد نه سوره ای که داستان نوح و داستان سایر انبیاء دیگر نیز در آنها ضمناً بازگو شده . مشکل دیگری که در این مورد جلب نظر می نماید این است که بسیاری از سور قران که در آنها داستان انبیا و یا نام دیگری آمده است – به نام خود آنها نامگذاری شده مانند سورۀ نوح، هود، سورۀ ابراهیم، سورۀ یونس، سورۀ آل عمران، سورۀ سلیمان، سورۀ یوسف، سورۀ محمد (صلی الله علیه و آله وسلم)، سورۀ مریم، سورۀ لقمان، و سورۀ مؤمن. و نیز سوره هایی که داستان اقوام مختلف در آنها آمده است به نام آن اقوام موسوم گردیده است مانند سورۀ بنی اسرائیل، سورۀ اصحاب کهف، سورۀ حجر، سورۀ سبأ، سورۀ ملائکه، سورۀ جن، سورۀ منافقین و سورۀ مطففین. ولی معهذا هیچ سوره ای در قرآن بنام موسی وجود ندارد. با اینکه نام موسی به صورت چشمگیری درقرآن آمده است حتی بعضی گفته اند که تقریباً همۀ قرآن از آن موسی است . قاعدتاً نخستین سوره ای که باید بنام موسی موسوم شود، سورۀ طه یا قصص و یا سورۀ اعراف می باشد، چون داستان موسی به صورت مبسوط در این سه سوره آمده که در سور دیگر با چنین تفصیلی از موسی یاد نشده است. و هم چنین داستان آدم در سوره های متعددی آمده است، ولی هیچ سوره ای در قرآن به نام او وجود ندارد. گویا صرفاً به عنوان سورۀ انسان از او یاد شده است که حتی دربارۀ کلمۀ انسان درمیان مفسران از لحاظ تعیین مصداق اختلاف نظر وجود دارد و نیز داستان ذبیح (اسماعیل) از داستان های جالب در قرآن می باشد ولی سورۀ صافات که قصۀ وی در آن آمده است بنام سورۀ ذبیح موسوم نیست. و هم چنین داستان داود در سورۀ (ص) یاد شده است لکن این سوره به نام او نمی باشد. پس باید در مورد وجه تسمیۀ سور به این نتیجه برسیم که این نامگذاری ها توقیفی بوده وبه دستور رسول خدا (ص) انجام می گرفته علاوه بر آنکه برخی از مناسبات موجود در سور نیز چنین نام هایی را اقتضا می کرد.
ادامه دارد...

گرد آورنده: نرگس پاکتچی