مقدمۀ ای بر وجه تسمیۀ سوره های قرآن (قسمت دوم)

بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمۀ ای بر وجه تسمیۀ سوره های قرآن (قسمت دوم)

3- نظر آیت الله جوادی آملی:
علامه جوادی آملی در ابتدای تفسیر سورۀ بقره می نویسد:
شهرت سورۀ بقره به این نام بر اثر اشتمال آن بر داستان گاو بنی اسرائیل است که در آیات 67 تا 73 این سوره آمده و این نام مشهور،«علم بالغلبه»( علمی که بر انسان غالب می شود) است و کاربرد آن در احادیث معصومین از باب همراهی با مصطلح تودۀ مردم است نه از باب تسمیه؛ زیرا اولاً، نام گذاری سوره ها توقیفی نیست و هیچ دلیلی نیز در دست نیست که این سوره را معصومین به نام بقره نامیده باشند و ثانیاً بعید است چنین سوره ای که معارفی والا و حکمی عمیق و احکامی فراوان در بر دارد به نام حیوانی نامیده شود و یا سورۀ انعام که مشتمل بر جهل احتجاج توحیدی است به نام چهارپایان موسوم شده باشد و یا سورۀ نمل که معارف عمیق و قصص بسیاری از پیامبران را در بر دارد به نام مورچه و همچنین سورۀ مبارکۀ مائده که بر اثر اشتمال آن بر«آیۀ ولایت» شایستۀ نام «سورۀ ولایت» است به سبب تبیین سفرۀ بنی اسرائیل به مائده موسوم شده باشد.
پس در نتیجه علامه جوادی آملی هم همانند علامه طباطبایی توقیفی بودن اسامی سوره های قرآن را رد می کند و وجه تسمیۀ سوره ها را فقط استفادۀ تودۀ مردم از بعضی اسامی می داند.
4- نظر آیت الله محمد هادی معرفت (کتاب علوم قرآن و تاریخ قرآن):
اسامی سوره ها مانند تعدد آیات هر سوره توفیقی است و با صلاحدید شخص پیامبر(ص) نامگذاری شده است بیشتر سوره ها یک نام دارد و برخی دو یا چند نام؛ این نامگذاری ها طبق شیوۀ عرب با کوچکترین مناسبت انجام می گرفته است وجه تسمیۀ برخی از آنها به شرح زیر است:
بقره: استعمال لفظ بقره و سخن گفتن دربارۀ آن فقط در این سوره بوده است . گرچه لفظ «البقر» در سورۀ انعام (آیۀ 144و 146) و لفظ «بقرات» در سورۀ یوسف «آیۀ 34 و 46» آمده است ولی با آن تفصیلی که در سورۀ بقره دربارۀ آن سخن گفته شده، در آنها مطلبی نیامده است.
آل عمران: لفظ آل عمران فقط دوبار در این سوره (آیۀ 33 و 35) آمده است و در جای دیگر قرآن نیست.
نساء: در هفده آیه از این سوره، احکام نساء به تفصیل آمده است.
مائده: فقط در این سوره (آیۀ 112 و 114) لفظ مائده آمده است و در جای دیگر قرآن نیامده.
انعام: در شش آیه از این سوره بیش از سایر سوره ها دربارۀ انعام سخن گفته شده.
اعراف: فقط در این سوره (آیۀ 46 و 48) لفظ «اعراف» دوبار آمده است.
انفال: فقط دراین سوره (آیۀ 1) لفظ انفال دوبار آمده است.
برائت: دربارۀ برائت از مشرکین سخن گفته و در جای دیگر قرآن بدین صورت مطلبی ذکر نشده.
یونس: تنها سوره ای از قرآن است که از حالات حضرت یونس سخن گفته.
یوسف: دراین سوره 25 بار نام مبارک این پیامبر تکرارشده است.
رعد: تنها سوره ای (آیۀ 13) است که از تسبیح رعد سخن گفته و در سورۀ بقره (آیۀ 19) از رعد فقط نامی برده شده است.
ابراهیم: به تفصیل از دعای ابراهیم دربارۀ شهر مکه و ذریۀ طیبه اش سخن گفته است.
حجر: تنها سوره ای است که در آن از اصحاب حجر سخن گفته است.
نحل: تنها سوره ای است که از نحل سخن گفته است.
اسراء: تنها سوره ای است که در آن از اسراء سخن گفته است.
کهف: تنها سوره ای است که در آن دربارۀ اصحاب کهف سخن گفته است.
مریم: تنها در این سوره سرگذشت حضرت مریم با عنوان «واذکر فی الکتاب مریم...» (آیات 16 تا 35) به تفصیل آمده و در سورۀ آل عمران با عنوان آل عمران به شرح حال او اشاره شده است.
طه: با لفظ «طه» آغاز شده است.
انبیاء: تنها سوره ای است که از انبیای معروف (نزد عرب) سخن به میان آمده .
حج: در این سوره به تفصیل آیات (25 تا 38) از احکام حج سخن گفته و اعلام به حج شده است : «واذن الناس بالحج...».
مؤمنون: این سوره با جملۀ «قد افلح المؤمنون ...» آغاز شده است.
نور: آیۀ نور در این سوره آمده است.
نمل: این سوره تنها سوره ای است که در آن از نمل سخن گفته است.
فرقان: در این سوره قرآن با نام فرقان آورده شده و نزول آن یادآوری شده و خداوند به خود تبریک گفته .
شعرا: تنها سوره ای است که در آن از لفظ «شعرا» استفاده شده .
قصص: در این سوره عبارت «قصص علیه القصص» ( هم فعل و هم مصدر) آمده است گرچه در سورۀ یوسف نیز «نقص علیک احسن القصص» آمده ولی در آنجا اولویت با تسمیه به نام یوسف است.
عنکبوت: تنها سوره ای است که این نام در آن استفاده شده است.
روم: تنها سوره ای است که این نام در آن برده شده است.
سجده: به جهت اشتمال آن برآیۀ سجده بدین نام نامیده شده است، البته در سه سورۀ دیگر نیز آیۀ سجده وجود دارد ولی اولویت در آن ها با دیگر نامهاست.
احزاب: تنها سوره ای است که در آن به واقعۀ احزاب اشاره شده است.
ادامه دارد...

گرد آورنده : نرگس پاکتچی