آنچه از گذشت و بخشش باید بدانیم (قسمت اول)

بسم الله الرحمن الرحیم
آنچه از گذشت و بخشش باید بدانیم (قسمت اول)

«گذشت» يكي از اصول اساسي در برخورد با لغزش افراد است. قرآن كريم، حتي در همان آياتي كه كيفر و مجازات را براي مجرمان و گناهکاران تشريع مي كند و مؤمنان را از خطر و زیان آنان بر حذر مي دارد، گذشت و چشم پوشي از خطاي آن را نيز به عنوان يك ارزش برتر مطرح مي سازد.
گذشت و بخشش
در صحنه زندگي اجتماعي بشر، كمتر كسي را مي توان يافت كه از عيب پاك بوده و از لغزش مصون باشد. اگر هم چنين افرادي پيدا شوند، بسيار نادرند؛ زيرا انسان همواره گرفتار كشمكش غرايز حيواني و تمايلات عالي انساني خويش است و هر كاري هم كه از او سر مي زند، فرايند نزاع اين دو نيروست. پس به طور طبيعي، نمي توان انتظار داشت همه كارهاي يك فرد درست و پسنديده باشد. هر كس به مقتضاي حال خود كم و بيش لغزش هايي دارد.
زيان ناشي از اين لغزش ها، هميشه منحصر به خود انسان نمي شود، بلكه در مواردي گريبان ديگران را نيز مي گيرد و موجوديّت و منافع آنان را به خطر مي اندازد.
به نظر شما با اين گونه لغزشها كه گهگاه از اين و آن سر مي زند چه بايد كرد؟
اگر قرار باشد همه خطاكاران با هر وضعيّتي كه دارند مجازات شوند و هر كس بخواهد آزار و اذيّت ديگري را تلافي كند و دير يا زود از او انتقام بگيرد، چه پيش خواهد آمد و صحنه زندگي بشر را چه جهنّم سوزاني از خشم، كينه و نفرت فرا خواهد گرفت؟ اينجاست كه سخن از مكارم اخلاقي و فضايل عالي انساني به ميان مي آيد و ارزش والاي آنها مشخص مي شود.
عفو و گذشت يكي از اين مكارم والا و بلكه به قول امام علي عليه السلام تاجي زينت بخش بر سر همه آنهاست:
«العفوُ تاجُ المكارِمِ»
گذشت زینت بزرگواری هاست.
اين خوي پسنديده، پرتویي از مسرّت واقعي و موجي از عواطف و احساسات انسان دوستانه را در دلها ايجاد مي كند. كينه ها و دشمني ها را از آن مي زدايد و موجب مي شود كه خصم دست از خصومت برداشته و طرح دوستي و محبّت بريزد.
جايگاه عفو در اسلام
بررسي منابع اسلامي نشان مي دهد كه «گذشت» يكي از اصول اساسي در برخورد با لغزش افراد است. قرآن كريم، حتي در همان آياتي كه كيفر و مجازات را براي مجرمان و گناهکاران تشريع مي كند و مؤمنان را از خطر و زيان آنان بر حذر مي دارد، گذشت و چشم پوشي از خطاي آن را نيز به عنوان يك ارزش برتر مطرح مي سازد. به عنوان مثال، در آيه اي پس از بيان چگونگي حكم قصاص مي فرمايد:
«فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ اَخيهِ شَيءُ، فَاتّباعٌ بِالْمَعروفِ وَ اَداءٌ اِلَيهِ بِاِحسانٍ...»
پس اگر كسي از سوي برادر (ديني) خود مورد عفو قرار گيرد (و از قصاص او صرف نظر شود) بايد از راه پسنديده پيروي كند و (ديه را) با نيكي به عفوكننده بپردازد.
نكته جالبي كه از تعبير «مِن اَخيهِ» در آيه مزبور به دست مي‌ آيد، اين است كه قرآن رشته برادري را در ميان مسلمانان، حتّي بعد از ريختن خونهاي ناحق، همچنان برقرار مي داند و براي تحريك عواطف، وليّ مقتول را برادر قاتل معرفي مي كند و با اين تعبير، آنان را به عفو و گذشت تشويق مي نمايد.
در آيه ديگري، گذشت را در برابر خشونت نياز منداني كه بر اثر هجوم گرفتاريها، گاهي پيمانه صبرشان لبريز شده و سخنان تند و خشونت آميزي بر زبان مي رانند ستوده، مي فرمايد:
«قَوْلٌ مَعْروفٌ وَ‌ مَغْفِرُةٌ خيرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها اَذيً وَ اللهُ غَنِيٌّ حليمٌ»
گفتار پسنديده (در برابر نیازمندان) و عفو (و گذشت از خشونت هاي آنان) از بخششي كه آزادي در پي آن باشد، بهتر است و خداوند، بي نياز و بردبار است.
بديهي است كه تحمّل خشونت اين گونه افراد و گذشت از برخوردهاي زننده آنان، به ويژه اگر با قول معروف، يعني سخن نيك و دلداري، دلجويي و راهنمايي همراه باشد، از عقده هايشان مي كاهد و به آنان آرامش مي بخشد.
از علي عليه السلام در تفسير اين آيه چنين نقل شده است: «صفح جميل، عفو بدون عتاب و سرزنش مجرم است.»
پيشوايان بزرگوار اسلام از يك سو در سيره عملي خود ، انسان هاي با گذشت و بزرگواري بودند، چنان كه نقل شده روزي ابوهريره نزد امام علي عليه السلام آمد و سخنان ناروايي درباره آن حضرت گفت: فرداي آن روز شرفیاب شد و خواسته هايي را خدمت حضرت مطرح كرد. حضرت علي عليه السلام همه آنها را برآورده ساخت. اين كار امام بر برخي از اصحاب گران آمد و موجب اعتراض آنان شد، آن حضرت به ایشان فرمود:
«اِنّي لَاَسْتَحْيي اَنْ يَغْلِبَ جَهْلُهُ عِلْمي وَ ذَنْبُهُ عَفْوي وَ مَسأَلَتُهُ جُوديِ»
من از اينكه ناداني او بر علمم، گناه او بر عفوم و درخواست او بر بخشايشم چيره شود، شرم مي كنم.
ادامه دارد....

گردآورنده : پروانه مرادی سبزوار
منبع : خبرگزاری حوزه